Vẫn chưa thực chất
Để thực hiện tốt chức năng quyết định, hoạt động giám sát, khảo sát nắm bắt thông tin rất quan trọng của HĐND cấp huyện, nhưng không phải đơn vị nào cũng làm tốt vai trò này. Hơn 2 năm qua, tại các hội nghị tổng kết, đánh giá kết quả hoạt động của mình, bên cạnh những kết quả tích cực, HĐND các quận, huyện, thị xã đều nêu rõ hạn chế trong thực hiện chức năng quyết định, giám sát của thường trực và các Ban. Nhiều nơi tổ chức giám sát mang tính hình thức, kém hiệu quả, chưa đáp ứng được những yêu cầu mà pháp luật quy định. Vai trò đại diện của HĐND cho nguyên vọng và ý chí của nhân dân của một số đại biểu chưa thể hiện rõ, trong đó, bao gồm cả năng lực phản biện chưa tốt.
Cụ thể, trong đánh giá kết quả hoạt động quý I-2019 của HĐND huyện Đan Phượng phản ánh rằng, một số tổ đại biểu chưa tổ chức được giám sát tập trung theo chương trình giám sát của HĐND huyện. Nội dung giám sát một số lĩnh vực chưa nhiều như: Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp; công tác quản lý đất đai; công tác giải quyết việc làm cho người lao động; công tác thu ngân sách… và việc đôn đốc, kiểm tra kết quả xử lý các kiến nghị sau giám sát của HĐND chưa thường xuyên.
HĐND huyện Ba Vì thời gian qua cũng đã đổi mới hoạt động giám sát và được cử tri ghi nhận, song hoạt động giám sát việc giải quyết đơn thư, khiếu nại, tố cáo của công dân vẫn chưa thường xuyên. Bởi, đa số nội dung đơn thư chủ yếu liên quan đến đất đai, dồn điền đổi thửa, tranh chấp dân sự, bồi thường khi nhà nước thu hồi đất thực hiện các dự án… trong khi đó, đại biểu đa số kiêm nhiệm, chuyên môn sâu, kinh nghiệm ở lĩnh vực trên chưa dày dặn, cùng với việc một số ít ngại va chạm, nên cũng phần nào giảm chất lượng hoạt động giám sát.
Tương tự, HĐND huyện Phú Xuyên cũng có hạn chế trong việc theo dõi, đôn đốc kết quả giải quyết các kiến nghị của cử tri và các kiến nghị sau giám sát của HĐND huyện. Quý 1/2019, HĐND huyện mới thực hiện được 1 cuộc khảo sát theo kế hoạch.
Theo nhận định của một số Ủy viên Thường trực HĐND thành phố, nguyên nhân trên, ngoài do đại biểu thiếu kỹ năng, còn có việc lựa chọn chủ đề giám sát không sát yêu cầu thực tiễn. Thêm nữa, bản lĩnh của đại biểu trong phản biện đôi khi còn yếu, trình bày chưa rõ ràng, mạch lạc đối với các đơn vị chịu sự giám sát, do liên quan đến trình độ, nhận thức, nên ngại va chạm trong thực tiễn, ít chính kiến, giám sát qua loa.
Tiếp tục đổi mới để đáp ứng yêu cầu
Từng tham gia tập huấn cho các đại biểu HĐND các cấp thành phố Hà Nội về kỹ năng trong hoạt động của HĐND, Trưởng ban Pháp chế HĐND thành phố Nguyễn Hoài Nam cho rằng, chức năng, quy trình giám sát vẫn chưa được một số đơn vị chú trọng, nắm rõ để cụ thể hóa trong kế hoạch giám sát của mình. Nhiều đại biểu băn khoăn việc HĐND giám sát cơ quan Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, nhưng quy định pháp luật hiện hành lại không quy định biện pháp xử lý trong trường hợp những cơ quan này có sai phạm (hậu quả pháp lý từ hoạt động giám sát), vì thực tế Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân không chịu trách nhiệm về hoạt động của mình trước HĐND cùng cấp.
“Sự băn khoăn trên thể hiện việc đại biểu nghiên cứu các văn bản quy định của Luật vẫn chưa kỹ. Thực tiễn, HĐND giám sát Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân được quy định rất rõ tại Luật Tổ chức Chính quyền địa phương. Trường hợp Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân có sai phạm (hậu qủa pháp lý từ hoạt động giám sát), thì sau khi gửi kết luận hoặc nghị quyết về giám sát của HĐND, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cấp trên trực tiếp có trách nhiệm kiểm tra, xử lý nghiêm minh vi phạm pháp luật của đơn vị cấp dưới; đồng thời, tuân thủ theo quy định của ngành và quy định pháp luật liên quan khác (áp dụng khoản 4, Điều 7 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND)”. Ông Nguyễn Hoài Nam chia sẻ.
Thực tiễn, chất lượng và hiệu quả hoạt động của cơ quan dân cử địa phương phụ thuộc rất lớn vào phương thức lãnh đạo của các cấp ủy Đảng đối với HĐND thông qua việc thực hiện quy chế làm việc của Ban thường vụ, Thường trực cấp ủy với Thường trực HĐND và cơ cấu thường trực HĐND tham gia cấp ủy. Vì thế, khi xây dựng chương trình giám sát, HĐND các địa phương cần cập nhật quan điểm chỉ đạo, lãnh đạo của cấp ủy đối với hoạt động quản lý, điều hành của chính quyền địa phương. Thường trực HĐND cấp huyện cần xin ý kiến cấp ủy về dự kiến nội dung, phạm vi, thời gian thực hiện đối với những vấn đề “nhạy cảm”, những nội dung có ảnh hưởng lớn đến tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, phát triển kinh tế-xã hội.
Theo Trưởng Ban Đô thị HĐND thành phố Nguyễn Nguyên Quân, để nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, ngoài chú trọng bám sát vào chỉ đạo của cấp ủy, Thường trực HĐND các địa phương cần quan tâm đến lựa chọn chủ đề giám sát từ kiến nghị của cử tri về những vấn đề tồn tại, hạn chế trong hoạt động quản lý nhà nước, điều hành của địa phương. Hoặc lựa chọn chủ đề qua tổng hợp đơn thư khiếu nại, tố cáo phức tạp, đông người liên quan trực tiếp đến thẩm quyền trách nhiệm giải quyết của chính quyền, các cơ quan chức năng cùng cấp; đồng thời qua tiếp nhận, sàng lọc thông tin phản ánh của cơ quan báo chí.
Một yếu tố quan trọng nữa, muốn giám sát tốt thì đại biểu phải có trình độ, chuyên môn cao, am hiểu lĩnh vực giám sát. Vì thế, công tác bồi dưỡng, nâng cao năng lực, kỹ năng hoạt động của đại biểu cần được quan tâm nhiều hơn nữa. Trong đó, việc mời báo cáo viên tập huấn, truyền đạt kỹ năng cho đại biểu HĐND các quận, huyện, thị xã cũng rất quan trọng, nên mời đại biểu chuyên trách tại cơ quan dân cử có nhiều kinh nghiệm, chuyên môn hoặc các chuyên gia trong các lĩnh vực cơ sở nghiên cứu, cơ quan xây dựng pháp luật.