Ô Quang Chưởng được tu bổ và hoàn thành nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội
Theo số lượng thống kê, khi sáp nhập địa giới hành chính Thủ đô vào năm 2008, Hà Nội có trên 5.000 di tích, trong đó, Hà Nội cũ có gần 2.000 di tích, Hà Tây cũ có trên 3.000 di tích, huyện Mê Linh và 04 xã thuộc huyện Lương Sơn, Hòa Bình có gần 200 di tích. Hệ thống di tích trên địa bàn Thủ đô bao gồm đủ các loại hình được quy định trong Luật di sản văn hóa, đó là di tích Lịch sử, di tích Kiến trúc nghệ thuật, di tích Khảo cổ học và danh lam thắng cảnh. Các di tích này được phân bố trên 30 quận, huyện, thị xã với số lượng và mật độ khác nhau. Địa bàn có nhiều di tích là huyện Ba Vì, Phú Xuyên, Hoài Đức, Thường Tín, Chương Mỹ, Sóc Sơn; địa bàn ít di tích là Thanh Xuân, Cầu Giấy, Tây Hồ. Mật độ phân bố đậm đặc di tích là Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Hà Đông. Tuy nhiên, ở mỗi quận, huyện, thị xã, do điều kiện tự nhiên của từng vùng, do đặc điểm, điều kiện kinh tế - xã hội ở từng thời kỳ lịch sử khác nhau mà hệ thống di tích có những đặc điểm riêng, dẫn đến sự xuống cấp, sự vi phạm và công tác quản lý di tích khác nhau.
Các di tích lịch sử, văn hóa được phân loại ở nhiều cấp độ như: Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, di tích quốc gia đặc biệt, di tích quốc gia và di tích cấp tỉnh. Cụ thể, tổng số di tích xếp hạng của Hà Nội tính đến thời điểm cuối năm 2014 là 2.361 di tích; bao gồm 9 di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt, 1.196 di tích xếp hạng cấp quốc gia và 1.156 di tích xếp hạng cấp thành phố. Trong số các di tích thành phố quản lý 10 di tích tiêu biểu; cấp huyện quản lý di tích đã xếp hạng và cấp xã quản lý các di tích chưa xếp hạng.
Thời gian qua, thành phố đã xếp hạng đạt khoảng 70 di tích/năm, trong đó, lập hồ sơ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt cho 8 di tích; công tác tổng kiểm kê di tích đã hoàn thành việc lấy số liệu trên địa bàn các quận, huyện, thị xã. Ngoài ra, đã tổ chức gắn, dựng 55 bia, biển cho các địa điểm lưu niệm sự kiện lịch sử cách mạng kháng chiến trong 2 năm. Đặc biệt, tu bổ cho hàng chục di tích cũng như đã và đang xây dựng một số văn bản về công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Bên cạnh đó, thành phố cũng triển khai nhiều đề án, kế hoạch bảo tồn di tích trên địa bàn thành phố theo các chương trình, nghị quyết của Thành ủy, HĐND và UBND Thành phố và nhiều hoạt động khác trong công tác giải quyết các kiến nghị liên quan đến di tích, công tác tuyên truyền, phát huy giá trị di tích.
Mặc dù vậy, nhưng tình trạng xuống cấp hiện nay của di tích vẫn còn rất lớn, tình trạng kỹ thuật của nhiều di tích không đảm bảo, nhiều hạng mục, cấu kiện bị mối mọt xâm hại đe dọa sự bền vững của di tích. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng, không được kiểm soát kịp thời đã dẫn đến tình trạng môi trường cảnh quan của một số di tích bị biến dạng khiến cho các giá trị thẩm mỹ của di tích bị mai một.
Đình Kim Ngân sau khi được tu bổ
Thực tế hiện nay, vấn đề bảo quản, sửa chữa quy mô nhỏ chưa được quan tâm và coi trọng. Bị ảnh hưởng tính chất khắc nghiệt của khí hậu, trong khi các di tích kiến trúc tín ngưỡng, tôn giáo truyền thống phần lớn làm bằng gỗ nên chịu sự ảnh hưởng tiêu cực. Nhiều di tích bị xuống cấp nhanh chóng sau vài năm tu bổ. Do độ giằng, độ liên kết giữa các bộ phận cấu kiện gỗ lớn nên chỉ một cấu kiện nhỏ không được sửa chữa kịp thời sẽ kéo theo sự hư hỏng của các bộ phận khác. Hư hỏng nhỏ, sẽ kéo theo hư hại lớn.
Với số lượng di tích xuống cấp lớn, nguồn lực đầu tư chủ yếu do ngân sách cấp huyện, xã bố trí còn hạn hẹp và do nhân dân đóng góp tự nguyện nên chưa đáp ứng được nhu cầu tu bổ tôn tạo hiện nay. Nhiều di tích xuống cấp nghiêm trọng mà chưa có đủ kinh phí để tu bổ, thậm chí, chỉ để thực hiện việc tu sửa cấp thiết, chống đổ sập, hủy hoại di tích.
Thời gian tới, để có thể làm tốt công tác tu bổ di tích trên địa bàn, các cơ quan chuyên môn và cơ quan quản lý cần giáo dục, tuyên truyền và phổ biến các văn bản pháp lý liên quan đến hoạt động tu bổ di tích. Tăng cường, bổ sung nhân lực cho cấp huyện trong công tác quản lý di tích nói chung và nói riêng, thực hiện dự án tu bổ tôn tạo di tích. Bên cạnh đó, cần đầu tư ngân sách và có biện pháp, cơ chế thu hút và tập hợp quần chúng tham gia đóng góp tự nguyện. Đồng thời, xây dựng và thực hiện kế hoạch tu sửa nhỏ, nhằm kịp thời ngăn ngừa việc xuống cấp của di tích. Với Thành phố Hà Nội, quan tâm đến việc đầu tư ngân sách thành phố và giao Sở VHTT&DL thực hiện dự án và tu sửa cấp thiết đối với các trường hợp di tích hư hỏng nặng, có nguy cơ đổ sập không đảm bảo an toàn; các di tích có giá trị kiến trúc - nghệ thuật tiêu biểu (những di tích có giá trị kiến trúc nghệ thuật đòi hỏi trình độ chuyên môn cao)…