Gia Lâm là huyện ngoại thành nằm ở phía Đông Bắc của Thủ đô Hà Nội. Trước khi thực hiện Nghị định số 132/2003/NĐ-CP ngày 6/11/2003 của Chính phủ về việc điều chỉnh địa giới hành chính lập quận Long Biên, huyện Gia Lâm có 35 xã, thị trấn, diện tích tự nhiên 174,5km2, dân số trên 37 vạn người. Huyện Gia Lâm hiện nay có diện tích tự nhiên là 114km2, dân số gần 24 vạn người với 180 thôn, làng, tổ dân phố, cụm dân cư (trong đó có 127 thôn làng truyền thống) thuộc 22 xã, thị trấn. Đó là: Bát Tràng, Cổ Bi, Dương Hà, Dương Quang, Dương Xá, Đặng Xá, Đa Tốn, Đình Xuyên, Đông Dư, Kiêu Kỵ, Kim Lan, Kim Sơn, Lệ Chi, Ninh Hiệp, Phù Đổng, Phú Thị, Trung Màu, Yên Viên, Yên Thường, Văn Đức và 2 thị trấn: Yên Viên, Trâu Quỳ.
Gia Lâm là nơi có bề dày truyền thống văn hóa và lịch sử, tự hào là quê hương của Phù Đổng Thiên Vương, biểu tượng khí phách quật khởi của dân tộc Việt Nam. Gia Lâm gắn liền với tên tuổi của Chử Đồng Tử, Nguyên Phi Ỷ Lan, Ngọc Hân Công chúa, Cao Bá Quát và biết bao anh hùng khác mà công tích của họ đã góp phần viết nên những trang sử vàng chói lọi của dân tộc. Mảnh đất này còn lưu dấu nhiều di tích lịch sử liên quan đến buổi đầu dựng nước và giữ nước của dân tộc. mảnh đất này còn lưu dấu nhiều di tích lịch sử liên quan đến buổi đầu dựng nước và giữ nước của dân tộc.
Gia Lâm là huyện có 317 di tích lịch sử văn hóa và địa điểm được gắn biển di tích cách mạng kháng chiến, trong đó, có 141 di tích đã được công nhận xếp hạng, nhiều di tích nổi tiếng như cụm di tích Phù Đổng, Đền chùa Bà Tấm xã Dương Xá, chùa Keo xã Kim Sơn, Đền Chử Xá xã Văn Đức, Đền Sủi xã Phú Thị, chùa Nành xã Ninh Hiệp, Đình Xuân Dục xã Yên Thường…các di tích ở Gia Lâm rất đa dạng với đủ các loại hình như đình, đền chùa, nghè, miếu thờ họ..có niên đại hàng trăm năm, hàng nghìn năm như cụm di tích Phù Đổng, Đền Bà Tấm xã Dương Xá.
Trên mảnh đất này còn lưu giữ nhiều cổ vật liên quan mật thiết đến quá trình hình thành và phát triển của Kinh đô Thăng Long - Hà Nội như đôi sư tử đá, khám thờ gỗ tại Đền - Chùa Bà Tấm, tượng Phật bà quan âm “Thiên thủ thiên nhãn” tại chùa Đào Xuyên, xã Đa Tốn, Giếng đá cổ đình Tô Khê, xã Phú Thị…cùng hàng trăm bia đá, hàng trăm cuốn thần phả, sắc phong, hương ước, gia phả, hoành phi câu đối, tượng cổ quý hiếm...
Ngoài những di tích lịch sử văn hóa, Gia Lâm còn có các di tích cách mạng kháng chiến nổi tiếng như làng cách mạng Trung Mầu, làng Cam xã Cổ Bi, làng Giao Tất xã Kim Sơn, làng Đào Xuyên, làng Thuận Tốn xã Đa Tốn…còn có nhiều làng cổ có lịch sử hàng nghìn năm như Làng Gióng xã Phù Đổng, làng Chử Xá xã Văn Đức…và nhiều làng nghề truyền thống, làng khoa bảng có lịch sử hàng trăm năm như làng Bát Tràng, Kiêu Kỵ, làng Nành…Gia Lâm có lễ hội Gióng, lễ hội Đền bà Tấm, lễ hội Chử Đồng Tử…từ lâu đã ăn sâu vào tiềm thức của bao thế hệ người Thăng Long - Hà Nội, nơi lưu giữ được nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống đặc sắc như tuồng ở Đình Xuyên, Yên Thường, hát cải lương ở Đa Tốn, chèo cổ ở Dương Quang, múa Bông Sòng ở Phú Thị, tế lễ rước kiệu trong tất cả các lễ hội làng. Gia Lâm còn là nơi xuất hiện và lưu truyền nhiều trò chơi dân gian rất độc đáo mang đậm bản sắc của vùng văn hóa Kinh Bắc và những nét tài hoa, thanh lịch của văn hóa Thăng Long- Hà Nội như: trò kéo co, đấu vật, chọi gà, thi đấu cờ tướng, bịt mắt đánh trống, thi têm trầu, đánh trận, nấu cơm thi, thi kéo tơ, thi vẽ tranh trên bình sứ, thi ứng tác thơ, đẩy gậy, cướp cờ, các trò chơi dân gian được diễn ra trong tất cả các lễ hội làng và trong các dịp sinh hoạt văn hóa cộng đồng thu hút sự tham gia cổ vũ của hàng vạn người, trở thành một sản phẩm văn hóa tinh thần độc đáo không thể thiếu được của nhân dân các làng xã trong huyện
Gia Lâm tự hào bởi từ tháng 8/1929 đã có Chi bộ Đảng cộng sản được thành lập ở Nhà máy gạch Cầu Đuống. Sau khi Đảng bộ Thành phố Hà Nội được thành lập (6/1930), các chi bộ Đảng ở Gia Lâm đã lần lượt ra đời và không ngừng phát triển, lãnh đạo, chỉ đạo phong trào quần chúng cách mạng ở thị trấn và các xã Đa Tốn, Trâu Quỳ, Yên Viên…Những năm 1941-1944, xã Trung Mầu đã trở thành một điểm “An toàn khu” của Trung ương và Xứ ủy Bắc Kỳ.
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, Gia Lâm là địa bàn trọng yếu, là lũy thép kiên cường của Nam phần Bắc Ninh. Những thành tích trừ gian, diệt tề, phá bốt; những chiến công vang dội “Sấm đường 5”, “Lửa trường bay”, “Sóng sông Hồng”; những đơn vị như Tiểu đoàn Thiên Đức, Đại đội Hồng Hà, đội nữ du kích Trưng Trắc còn mãi in đậm trong lịch sử quê hương.
Hòa bình lập lại, Gia Lâm ra sức khắc phục hậu quả chiến tranh phát triển sản xuất. Khi trở thành huyện ngoại thành của Thủ đô Hà Nội (5/1961), Gia Lâm chung sức phát triển kinh tế và văn hóa xã hội góp phần để Hà Nội xứng đáng là Thủ đô, trí tim của cả nước. Trong cuộc kháng chiến chống chiến tranh phá họa của đế quốc Mỹ, quân và dân Gia Lâm dũng cảm, kiên cường, cùng với Hà Nội đập tan uy thế của không lực Hoa Kỳ lập nên “Điện Biên Phủ trên không”. Vì Miền Nam ruột thịt, Gia Lâm chi viện sức người, sức của cho tiền tuyến, góp phần giải phóng Miền Nam, thống nhất Tổ quốc.
Trong các cuộc kháng chiến của dân tộc bảo vệ Tổ quốc, hàng vạn thanh niên Gia Lâm hăng hái lên đường tòng quân giết giặc bảo vệ Tổ Quôc; 2.862 người con ưu tú của Gia Lâm đã anh dũng hy sinh trên các chiến trường, 1.547 thương binh, bệnh binh; hàng chục gia đình có từ 2 đến 3 con là liệt sỹ, 105 bà mẹ được Đảng và Nhà nước tôn vinh danh hiệu cao quý: Bà mẹ Việt Nam anh hùng.
Với những thành tích to lớn, những chiến công đặc biệt xuất sắc trong kháng chiến chống Thực dân, Đế quốc, nhân dân và lực lượng vũ trang huyện Gia Lâm và các xã: Yên Thường, Yên Viên, Trung Mầu, Kim Sơn, Đa Tốn, Trâu Quỳ và một số cơ quan, đơn vị trên địa bàn được Đảng, Nhà nước trao tặng danh hiệu cao quý: “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”.
Về với Gia Lâm là về với mảnh đất kiên cường bất khuất, với cội nguồn văn hóa. Gia Lâm là vùng đất cổ, nơi giao thoa của hai nền văn hóa Thăng Long và Kinh Bắc, cách trung tâm Phật giáo Luy Lâu không xa, nên đã hình thành một hệ thống các di tích lịch sử văn hóa phản ánh rõ nét truyền thống văn hóa của Gia Lâm. Với 317 di tích bao gồm đình, đền, chùa, miếu, từ đường, lăng…trong đó, có 64 di tích xếp hạng cấp quốc gia, 64 di tích xếp hạng cấp Thành phố và 13 địa điểm gắn biến cách mạng kháng chiến, 1 di tích cấp Quốc gia đặc biệt, Gia Lâm đã, đang và sẽ trở thành điểm du lịch hấp dẫn ở phía Bắc của Thủ đô.