Vai trò của giáo dục - đào tạo

Giáo dục là hiện tượng xã hội, diễn ra quá trình trao truyền tri thức, kinh nghiệm giữa con người với con người thông qua ngôn ngữ và hệ thống ký hiệu khác nhằm kế thừa, duy trì sự tồn tại và tiến hóa của nhân loại. Theo quan điểm giáo dục hiện đại, cơ cấu của hoạt động giáo dục bao gồm bốn yếu tố: Giáo dục gia đình, giáo dục nhà trường, giáo dục xã hội và quá trình tự giáo dục bản thân. Ba yếu tố trên là hoàn cảnh bên ngoài quyết định gián tiếp, yếu tố sau cùng quyết định trực tiếp dến chất lượng giáo dục, đến sự hình thành, hoàn thiện nhân cách con người (đức và tài).

Trước hết,giáo dục - đào tạo có vai trò to lớn trong quá trình hình thành, phát triển và hoàn thiện con người. Đảng ta luôn khẳng định quan điểm giáo dục - đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam. Chỉ số HDI của Hà Nội được xếp vào nhóm tỉnh thành phố có chỉ số phát triển con người cao, đó là nhờ sự nỗ lực cao của Hà Nội trong quá trình phát triển kinh tế Thủ đô.

Giáo dục - đào tạo góp phần quan trọng nâng cao dân trí của người dân Hà Nội. Giáo dục Hà Nội phát triển toàn diện từ thành thị đến nông thôn, tạo cơ hội cho con em các gia đình ở khắp địa bàn đều được đến trường, tạo sự công bằng được hưởng thụ, được tiếp cận với giáo dục.

Trong những năm qua, giáo dục Hà Nội ngày càng phát triển cả về quy mô và chất lượng. Quy mô giáo dục Hà Nội thuộc diện cao nhất cả nước. Năm 2018, trên địa bàn Thành phố có 2.713 trường mầm non, phổ thông và trung cấp chuyên nghiệp (tăng 70 trường so với cùng kỳ năm học 2017-2018), với 58.422 nhóm lớp, 1.983.435 học sinh; trong đó: công lập 43.911 nhóm lớp, 1.717.416 học sinh, tư thục 14.511 nhóm lớp, 256.155 học sinh (tăng 90.687 học sinh so với cùng kỳ năm học 2017-2018); tổng số cán bộ, giáo viên, nhân viên là 155.323 người, trong đó: công lập 114.403 người, gồm: Cán bộ quản lý 5.651 người, giáo viên biên chế 73.092 người, giáo viên hợp đồng 12.202 người, nhân viên 23.458 người.

Cùng với quy mô giáo dục đồ sộ, chất lượng giáo dục - đào tạo Thủ đô phát triển toàn diện. Hà Nội tiếp tục khẳng định vị trí dẫn đầu cả nước, giành thành tích cao trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế với 197 giải và huy chương quốc tế năm 2018, 134 giải quốc gia năm 2019 (với 11 giải Nhất); Tại giải khoa học kỹ thuật cấp quốc gia vừa tổ chức tại thành phố Hà Nội, đoàn Hà Nội đạt tổng cộng 21 giải, trong đó: 3 giải nhất, 5 giải nhì, 6 giải ba và 7 giải tư. Số lượng trường học xây dựng mới và cải tạo tăng trưởng lớn, đạt xấp xỉ 75%. Số lượng trường học, phòng học tăng trưởng mạnh so với năm 2012: Tăng 302 trường, tăng 14.516 phòng học các cấp học (trong đó xây mới 9.060 phòng học, cải tạo 5.456 phòng học). Số lượng trường đạt chuẩn quốc gia đến 03/2019, toàn Thành phố đạt có 1.493 trường, tỷ lệ 55,1%, trong đó công lập đạt 1.457 trường, tỷ lệ 66,7%, tăng 2,27 lần so với năm 2012. Toàn Thành phố đã công nhận được 18/20 trường đạt 75%. Hà Nội có tỉ lệ người biết chữ cao nhất cả nước, tỉ lệ nhập học các cấp tăng hàng năm. Ngành đã duy trì và nâng cao chất lượng phổ cập giáo dục giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi, đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học mức độ 3, đạt chuẩn phổ cập giáo dục THCS sở mức độ 2 và đạt chuẩn xoá mù chữ mức độ 2. Phổ cập giáo dục bậc Trung học, trong đó tỷ lệ số đối tượng 18-21 tuổi hoàn thành phổ cập giáo dục bậc trung học năm 2018 đạt 93%.Kết quả đó góp phần khẳng định vị trí Hà Nội là trung tâm khoa học giáo dục của cả nước.

Việc đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện được đẩy mạnh ở các cấp học, bậc học mang lại kết quả nhất định. Chất lượng và hiệu quả các phong trào thi giáo viên dạy giỏi, học sinh giỏi các cấp, đặc biệt là kỳ thi học sinh giỏi quốc gia và quốc tế luôn được nâng cao. Đội ngũ giáo viên đông đảo luôn tận tâm với nghề, là động lực chủ yếu cho sự phát triển của giáo dục Thủ đô. Các hình thức tổ chức trong nội dung và chương trình giáo dục và đào tạo được thống nhất, đa dạng và mở rộng hơn. Nội dung giáo dục đều chú trọng hướng tới giáo dục lý tưởng, truyền thống văn hóa dân tộc, văn hóa Hà Nội nghìn năm văn hiến, giáo dục đạo đức, lối sống, ý thức trách nhiệm công dân cho mọi người; tăng cường trang bị và nâng cao hiệu quả sử dụng kiến thức ngoại ngữ, tin học, đẩy mạnh thực hiện học đi đôi với hành, góp phần quan trọng trong thực hiện Chương trình số 04-CTr/TU ngày 26/4/2016 của Thành ủy Hà Nội về Phát triển văn hóa xã hội, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Thủ đô, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2016-2020.

Thứ hai, giáo dục - đào tạo tác động mạnh mẽ đến đời sống vật chất và tinh thần của xã hội, là cơ sở để thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng chiến lược con người của Đảng và Nhà nước ta, được coi là nền tảng và động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế. Chính vì vậy, Nghị quyết lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương khóa VIII đã chỉ rõ: “Muốn tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa thắng lợi phải phát triển mạnh giáo dục - đào tạo, phát huy nguồn lực con người, yếu tố cơ bản của sự phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững”. Xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa trong mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội làm cho các quốc gia phải đẩy mạnh cạnh tranh và hợp tác toàn cầu. “Kinh tế tri thức” và “xã hội thông tin” đang hình thành với yêu cầu hàm lượng trí tuệ cao trong sản xuất, dịch vụ… và sự phát triển của các quốc gia sẽ được đo bằng sự phát triển của hệ thống giáo dục - đào tạo của các quốc gia đó. Do vậy, để phát triển lực lượng sản xuất thì phải đầu tư phát triển cho những nhân tố quyết định lực lượng sản xuất, đó chính là giáo dục đào tạo - yếu tố bên trong cấu thành nền sản xuất xã hội. Cũng như muốn đi lên chủ nghĩa xã hội, xây dựng quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa thì cần phải nâng cao trình độ chính trị, xã hội, học vấn, tổ chức quản lý kinh tế - xã hội cho đội ngũ lao động và quản lý lao động. Vì thế, đầu tư cho giáo dục - đào tạo là đầu tư cơ bản cho để phát triển kinh tế - xã hội, đầu tư ngắn nhất và tiết kiệm nhất để hiện đại hóa nền sản xuất xã hội và hiện đại hóa đất nước. Theo đó, giáo dục - đào tạo phục vụ đắc lực cho sự phát triển Thủ đô và đất nước, mang lại cơ hội học tập, cơ hội tăng thu nhập, tạp ra nguồn lao động xã hội, tăng GDP.

Giáo dục - đào tạo góp phần đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho Thủ đô. Giáo dục đã tạo ra nhiều thế hệ có kiến thức cơ bản, làm chủ kỹ năng nghề nghiệp, làm chủ khoa học, công nghệ, xây dựng đội ngũ công nhân lành nghề, tạo ra các chuyên gia, các nhà khoa học, nhà văn hóa, nhà kinh doanh quản lý nhằm phát huy mọi tiềm năng của đội ngũ trí thức để tạo nguồn lực trí tuệ và nhân tài cho xã hội. Cùng với rất nhiều trường Đại học, Cao đẳng của Trung ương đóng trên địa bàn, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp của Thủ đô đã đóng góp phần quan trọng vào giải quyết việc làm, cung cấp nguồn lao động cho thị trường. Hiện nay, dân số Hà Nội tăng, trên 7,82 triệu người, trong đó số dân trong độ tuổi lao động lớn nhất cả nước với chất lượng lao động cao nhất cả nước có khoảng 3,9 triệu người trong độ tuổi lao động từ 15 tuổi trở lên, số lao động tham gia hoạt động kinh tế gần 3,9 triệu người. Hàng năm, Thành phố có gần 80.000 người bước vào tuổi lao động. Tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt 63,18% năm 2018, đang chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng dịch vụ - công nghiệp - nông nghiệp góp phần quan trọng trong thực hiện các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô.

Thứ ba, giáo dục - đào tạo là cơ sở để xây dựng nền văn hóa tinh thần của xã hội nói chung, của Thủ đô nói riêng. Giáo dục - đào tạo có tác dụng to lớn trong truyền bá hệ tư tưởng chính trị, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng lối sống, đạo đức và nhân cách mới của toàn bộ xã hội. A.Toffer đã nói: “Một dân tộc không được giáo dục - dân tộc đó sẽ bị loài người đào thải, một cá nhân không được giáo dục - cá nhân đó sẽ bị xã hội loại bỏ”. Giáo dục có tác dụng to lớn trong việc xây dựng một hệ tư tưởng chi phối toàn dân, xây dựng một lối sống phổ biến trong toàn xã hội. Trình độ văn hóa của xã hội thông qua phổ cập giáo dục ngày càng được nâng cao dần, qua đó mà tạo ra nguồn nhân lực đông đảo với chất lượng cao, đồng thời có điều kiện phát hiện và bồi dưỡng nhân tài. Nhờ có giáo dục mà tri thức, giá trị văn hóa, đạo đức, lý tưởng, chất lượng văn hóa, năng lực chuyên môn của con người luôn được sáng tạo, truyền tải từ thế hệ này sang thế hệ khác, trở thành tài sản của xã hội và của mỗi cá nhân. Chính vì vậy mà giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam. Trên cơ sở nền tảng giáo dục đào tạo được xây dựng qua nhiều năm, với lợi thế là nơi tập trung nhiều trường đại học, cao đẳng, nhiều cơ sở giáo dục hiện đại của cả nước và vùng đồng bằng sông Hồng, mà Hà Nội khẳng định được “thương hiệu” đào tạo của mình, đồng thời tự hào là Thủ đô nghìn năm văn hiến, văn minh, hiện đại.

Giáo dục - đào tạo Hà Nội trong bối cảnh hội nhập

Đứng trước bối cảnh hội nhập, nhu cầu nguồn nhân lực đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao ngày càng gia tăng và khắt khe, ngành giáo dục và đào tạo Hà Nội phải vượt qua những thách thức, khắc phục yếu kém về quy mô, cơ cấu, chất lượng, hiệu quả...Chất lượng và hiệu quả giáo dục đào tạo Hà Nội hiện đang dẫn đầu cả nước, tuy nhiên để xứng tầm với vị thế Thủ đô của cả nước, cần phải chú trọng nâng cao hơn nữa về kiến thức, kỹ năng và phương pháp tư duy khoa học. Mối liên kết giữa giáo dục và đào tạo còn chưa chặt chẽ. Hiện nay, giáo dục thuộc quản lý của Sở Giáo dục và Đào tạo, và quản lý thêm một số trường trung cấp nghề...; đào tạo nghề thuộc quản lý của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội. Do vậy, đặt ra vấn đề hiệu quả của giáo dục và đào tạo, học sinh thiếu kỹ năng mềm, giải quyết nhu cầu về nhân lực của thị trường lao động (số lượng, cơ cấu, trình độ chuyên môn). Giữa đào tạo và sử dụng (gia nhập thị trường lao động) còn có khoảng cách, nhất là khi so sánh với trình độ quốc tế, với yêu cầu của hội nhập, cạnh tranh trên thị trường thế giới. Ngành Giáo dục và đào tạo Hà Nội cần nắm bắt đầy đủ thành tựu của cuộc cách mạng khoa học, công nghệ mới để đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô.

Trước những thời cơ và thách thức, Hà Nội luôn đặt mục tiêu phát triển giáo dục Thủ đô theo hướng: Xây dựng và phát triển hệ thống giáo Thủ đô Hà Nội cả về quy mô và chất lượng, giữ vững vị trí dẫn đầu cả nước, tiếp cận nền giáo dục tiên tiến của các nước trong khu vực và quốc tế, góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài; xây dựng xã hội học tập, tạo tiền đề phát triển kinh tế tri thức, phục vụ thiết thực yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa Thủ đô và đất nước.

Theo đó, thành phố Hà Nội luôn khẳng định quan điểm về giáo dục: 1. Phát triển giáo dục và đào tạo gắn kết chặt chẽ với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô văn minh, văn hiến. Giáo dục và đào tạo được coi là khâu đột phá trong việc tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế tri thức, đặc biệt nhân lực phục vụ phát triển một số ngành công nghiệp có giá trị gia tăng lớn, sử dụng công nghệ cao, các ngành dịch vụ chất lượng cao của vùng, cả nước và khu vực. 2. Xây dựng Hà Nội trở thành trung tâm giáo dục và đào tạo chất lượng cao hàng đầu trong cả nước, có uy tín ở khu vực và quốc tế. 3. Phát triển giáo dục toàn diện: Tri thức - Thể chất - Nhân cách người Hà Nội thanh lịch - văn minh. 4. Chủ động tiếp cận xu thế phát triển giáo dục tiên tiến của thế giới. Xây dựng mỗi cấp học, ngành học đều có các trường học tiên tiến chất lượng cao theo hướng hiện đại, tiến tới hội nhập khu vực và trên thế giới. 5. Không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục, phát huy vai trò nòng cốt trong phát triển giáo dục đào tạo Thủ đô. 6. Huy động toàn xã hội chăm lo cho sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo Thủ đô.

Giải pháp phát triển giáo dục - đào tạo Thủ đô

Hà Nội với vị trí trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học của cả nước cần có những đòi hỏi cao hơn đối với giáo dục - đào tạo theo các phương châm phát triển giáo dục: Chuẩn hóa, xã hội hóa, hiện đại hóa nhằm tạo ra một lực lượng lao động có tri thức, chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô trong thời gian tới. Do vậy, Thành phố cần đẩy mạnh những giải pháp sau:

Một là, xây dựng mạng lưới trường, lớp hợp lý, phù hợp với đặc điểm cụ thể của từng quận, huyện nhằm đảm bảo đủ trường lớp học cho tất cả học sinh các cấp học, bậc học. Quy hoạch phát triển hệ thống giáo dục và đào tạo phù hợp với Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội, các Quy hoạch phát triển kinh tế, xã hội, quy hoạch phát triển các ngành, lĩnh vực của Trung ương, thành phố. Thành phố cần đầu tư xây dựng trường học theo hướng kiên cố hóa, hiện đại hóa, đạt chuẩn quốc gia. Phát triển mô hình trường học cung ứng dịch vụ trình độ, chất lượng cao ở các quận, huyện, thị xã đáp ứng nhu cầu học tập của người dân. Ưu tiên dành quỹ đất 5% phục vụ công cộng của các xã và tận dụng quỹ đất còn trống chưa khai thác để xây dựng trường học. Bố trí quỹ đất tại các khu đô thị mới, khu tái định cư, khu vực đông dân cư để xây dựng trường học.

Hai là, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục theo hướng chuẩn hóa, đảm bảo đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu. Từng bước nâng cao chế độ, chính sách đối với cán bộ quản lý và giáo viên. Thành phố cần có cơ chế chính sách ưu đãi nhiều hơn đối với đội ngũ giáo viên và cán bộ viên chức trong ngành, đặc biệt giáo viên vùng nông thôn, miền núi. Quan tâm phát triển đồng đều đối với giáo viên các môn học, thay đổi nhận thức tư duy về “môn chính, môn phụ”, tạo động lực cho giáo viên hăng say với công việc. Bảo đảm tính thực tiễn, cơ bản, hiệu quả và đồng bộ, phù hợp với đặc điểm các vùng dân cư, đảm bảo công bằng trong giáo dục và đào tạo, quan tâm phát triển giáo dục cơ bản cho các đối tượng khó khăn, đặc biệt là các đối tượng chính sách, người nghèo, người khuyết tật được thụ hưởng thành quả giáo dục và đào tạo ở mức độ ngày càng cao.

Ba là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giảng dạy. Hà Nội phải tiên phong trong việc thực hiện đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình, phương pháp dạy và học, phương thức đánh giá kết quả học tập; gắn kết giữa các hình thức, các cấp học và các trình độ đào tạo. Phát huy tính tích cực và chủ động của các cơ sở giáo dục đào tạo, tăng cường quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục trong phát triển đội ngũ, huy động mọi nguồn lực phát triển giáo dục đào tạo. Hiện đại hóa hệ thống giáo dục và đào tạo trên cơ sở bảo đảm nền tảng giáo dục cơ bản. Tăng cường đầu tư về cơ sở vật chất hạ tầng công nghệ thông tin; đầu tư các phần mềm ứng dụng trong quản lý.

Bốn là, mở rộng và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về giáo dục - đào tạo. Có chính sách hợp lý trong quan hệ hợp tác, hội nhập quốc tế và khu vực trong lĩnh vực giáo dục đào tạo của Thủ đô Hà Nội nhằm khuyến khích và huy động sự đầu tư về trí tuệ, khoa học công nghệ và các nguồn lực của các tổ chức cá nhân ở nước ngoài. Phát hiện, khai thác triệt để các nguồn học bổng để gửi các giáo viên, giảng viên, cán bộ nghiên cứu, sinh viên đi đào tạo, thực tập, nghiên cứu ở nước ngoài. Có chính sách thu hút nhà giáo, nhà khoa học trong nước và quốc tế đến giảng dạy và nghiên cứu khoa học ở các trường học của Thủ đô. Khuyến khích các tổ chức, cá nhân đầu tư phát triển các trường quốc tế đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân.

Năm là, tiếp tục đẩy mạnh đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, tăng cường thực hiện phân cấp quản lý, cải cách hành chính và cơ chế phối hợp, phát huy tính năng động, tự chủ và tự chịu trách nhiệm về kết quả giáo dục của địa phương và các cơ sở giáo dục.

Sáu là, tăng cường nguồn lực từ ngân sách nhà nước cho giáo dục và đào tạo. Phát huy tiềm năng trí tuệ và vật chất trong nhân dân, huy động toàn xã hội chăm lo sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo. Đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục, xã hội hóa việc xây dựng trường học công lập. Quản lý chặt chẽ chất lượng các trường ngoài công lập đồng thời có chính sách hỗ trợ các trường ngoài công lập để đảm bảo phát triển giáo dục bền vững và công bằng xã hội.

Bảy là, chú trọng phát triển giáo dục toàn diện về tri thức - thể chất - nhân cách, phối hợp chặt chẽ nhà trường - gia đình - xã hội xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, kỷ cương, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của học sinh. Xây dựng xã hội học tập, phát triển giáo dục cộng đồng, nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục xã hội góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.