Trong đó, phần mở đầu là những hình ảnh, hiện vật, tư liệu với chủ đề “Ký ức ngày khai trường”. Những hiện vật, hình ảnh tái hiện lại không khí học tập để kiến quốc những năm tháng đầu tiên khi nước nhà độc lập. Đó là con không biết thì học cha, ông không biết thì học cháu; người biết nhiều dạy người biết ít, người biết ít dạy người không biết. Đó là hình ảnh về những lớp "Bình dân học vụ" mà người già, trẻ nhỏ cầm đèn, đốt đuốc đi học… Việc chống “giặc dốt” ngay sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời đã làm nên những kỳ tích. Chỉ một năm sau ngày Nha Bình dân học vụ được thành lập, 75 nghìn lớp học được mở với hơn 95 nghìn giáo viên, giúp 2,5 triệu người thoát nạn mù chữ. Nền giáo dục ấy đã góp phần hình thành nên lớp người mới, phục vụ cho công cuộc Cách mạng sau này.
Phần trưng bày “Biến nhà tù thành trường học cách mạng” cho người xem thấy niềm khát khao học tập, tiếp nhận tri thức để phục vụ cách mạng, phụng sự dân tộc ở ngay trong những nhà tù của thực dân đế quốc của những chiến sĩ Cách mạng. Đó là những “Trường học sau song sắt” tại Nhà tù Hỏa Lò, “Trường học giữa biển khơi” tại Nhà tù Côn Đảo, “Trường học trên cát” tại Nhà giam tù binh Phú Quốc... Trong hoàn cảnh trăm bề thiếu thốn, các chiến sĩ cách mạng dùng bao thuốc lá, bao thư làm giấy viết, quản bút bằng cành cây, mực viết là gạch non, than bếp… Công chúng không thể không xúc động khi được nghe những kỷ niệm của bà Trần Thị Thúy Huệ, người bạn đời, hay ông Lương Văn Cừ, bạn tù của cựu tù Phú Quốc Nguyễn Văn Chiển. Trải qua các trại giam Tân Hiệp, rồi Phú Quốc từ năm 1966 đến năm 1973, ông Chiển được biết đến với tên gọi “thầy Thu” đã dạy Toán cho biết bao người; không những thế, ông còn nắm bắt tình hình, tuyên truyền các diễn biến thời sự để anh em bạn tù giữ vững ý chí… Nhiều người trưởng thành từ lớp học này, có những đóng góp lớn cho xã hội.
Tại phần trưng bày “Xây đắp những ước mơ”, lại thể hiện những hành động, việc làm kế thừa truyền thống của cha anh xưa thông qua những câu chuyện về khát vọng học tập và nỗ lực thực hiện khát vọng ấy từ những trẻ em mắc bệnh hiểm nghèo, trẻ có hoàn cảnh khó khăn… Khi được hỏi cảm nhận sau khi tham quan các hình ảnh, hiện vật tại trưng bày em Đặng Đức Minh, sinh viên Trường Đại học Mỹ Thuật Hà Nội chia sẻ: Triển lãm cho chúng em biết rất nhiều thông tin quý báu. Trong hoàn cảnh khó khăn, nhân dân, các chiến sĩ Cách mạng luôn nỗ lực học tập. Điều đó khiến chúng em thấy mình cần phải cố gắng hơn.
Cùng với di tích Nhà tù Hỏa Lò, khu di tích Hoàng thành Thăng Long cũng đã tổ chức trưng bày với hơn 100 tài liệu, hình ảnh mang chủ đề “Độc lập”. Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội đã “kể” câu chuyện độc lập của dân tộc ta xuyên suốt chiều dài lịch sử. Khát vọng độc lập là khát vọng thiêng liêng bắt nguồn từ truyền thống yêu nước từ xa xưa của dân tộc. Nhưng khát vọng đó luôn gặp thử thách bởi những thế lực ngoại bang trong suốt lịch sử ngàn năm của dân tộc.
Cụ thể, triển lãm giới thiệu bản “Tuyên ngôn độc lập” đầu tiên của nước ta - bài thơ thần “Nam quốc sơn hà” vang lên tại phòng tuyến sông Như Nguyệt, vào năm 1077, khi nhà Lý kháng chiến chống quân Tống; bản “Tuyên ngôn độc lập” thứ hai - tác phẩm Bình Ngô đại cáo, do Nguyễn Trãi viết năm 1428 sau khi Lê Lợi kháng chiến chống quân Minh thắng lợi, giành lại độc lập cho dân tộc và bản Tuyên ngôn độc lập, do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc, tại Quảng trường Ba Đình, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, vào 2/9/1945. Cùng với đó là những hình ảnh, tư liệu về thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lễ Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình, lễ thoái vị của triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam…
Thông qua những hình ảnh, hiện vật một lần nữa khẳng định để có được độc lập, tự do, dân tộc Việt Nam luôn phải trải qua quá trình đấu tranh gian khổ. Triển lãm gắn với ngày kỷ niệm trọng đại của đất nước nhằm ôn lại truyền thống Cách mạng hào hùng, tôn vinh những lớp người đi trước có những đóng góp, cống hiến cho sự nghiệp giành độc lập, tự do của dân tộc. Đó cũng là bài học quý đối với thế hệ trẻ hôm nay, song song sự nghiệp xây dựng đất nước, phải luôn luôn đề cao cảnh giác, thực hiện tốt sự nghiệp giữ gìn độc lập dân tộc.
