Hơn 65 năm về trước (1954-2019), vào những ngày đầu tháng 10-1954 lịch sử, trong niềm hân hoan của nhân dân Hà Nội trong công cuộc xây dựng cuộc sống mới, những người làm công tác giáo dục của Thủ đô nhận thức rõ vinh dự và trách nhiệm khi tiếp quản một mạng lưới giáo dục còn chưa phát triển. Cả Hà Nội khi ấy chỉ có 3 trường mầm non, 96 trường tiểu học, 4 trường phổ thông và một trường kỹ nghệ thực hành với tổng số chưa đầy một vạn học sinh. Dù bộn bề khó khăn, nhưng chỉ 10 ngày sau khi tiếp quản Thủ đô, các trường học của Hà Nội đã khai giảng năm học đầu tiên sau hòa bình, điều đó được xem như là một kỳ tích của Hà Nội trong thời điểm đặc biệt này.
10 năm đầu tiên sau Giải phóng (1954-1965) là một giai đoạn hết sức có ý nghĩa, trong đó, GD&ĐT của Thủ đô vừa phải hàn gắn những vết thương chiến tranh, phục hồi nền kinh tế bị chiến tranh tàn phá, vừa phải thực hiện những mục tiêu nhằm đẩy nhanh sự phát triển của giáo dục đào tạo, góp phần vào sự phát triển chung của Thủ đô. Tuy nhiên, đây cũng chính là những năm tháng mà nhiệt huyết và ý chí của con người thực sự là động lực thúc đẩy mọi hoạt động, vươn lên chính mình, tạo nên những thành quả đáng khâm phục, nhất là trên lĩnh vực văn hóa - giáo dục - đào tạo con người. Các nhà giáo, các nhà quản lý giáo dục Thủ đô khi đó đã không nề hà gian khổ, khó khăn; khắc phục mọi thiếu thốn để đẩy mạnh phong trào thi đua "Hai tốt". Nhờ những cố gắng không mệt mỏi của các nhà giáo và chỗ dựa tin cậy là sự giúp đỡ của nhân dân. Giáo dục của Hà Nội 10 năm đầu sau giải phóng, không chỉ tăng nhanh về số lượng ở tất cả các cấp, các bậc học mà chất lượng cũng được quan tâm nâng cao.
Cơ sở vật chất khang trang tại một lớp học của trường Tiểu học Bà Triệu, quận Hai Bà Trưng
Đến năm 1965, toàn Thành phố đã có 397 lớp mầm non với tổng số 11.923 cháu và 360 giáo viên; Bậc học Cấp I có 2.737 lớp với tổng số 106.965 em học sinh và 2.662 giáo viên; ở bậc học Cấp II đã có 793 lớp với tổng số 32.949 học sinh cùng 1.771 giáo viên; Cấp III cố 276 lớp với 10.229 em học sinh và 627 giáo viên. Những kết quả đạt được trong giai đoạn này là minh chứng sinh động về tính ưu việt của nền giáo dục chế độ mới với phương châm "Không ngừng mở mang và nâng cao dân trí, đào tạo nhân tài cho đất nước". Biết bao tấm gương tận tụy với nghề, hết lòng vì học sinh thân của các thày cô giáo, đã để lại trong lòng người dân Thủ đô và bao thế hệ học sinh sự mến phục, kính trọng và cả lòng biết ơn; truyền thống hiếu học và Tôn sư trọng đạo đã được phát huy cao độ, tạo nên một diện mạo mới của nền giáo dục nước nhà.
Giai đoạn (1965-1975), nền giáo dục Thủ đô hòa vào dòng chảy chung của dân tộc trong sự nghiệp đấu tranh cách mạng, lại đứng trước những thử thách cam go; vừa dốc sức chi viện cho tiền tuyến lớn Miền Nam, vừa trực tiếp đương đầu và chiến đấu chống cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân của Đế quốc Mỹ trên Miền Bắc, lại vừa phải đảm bảo sự nghiệp giáo dục tiếp tục ổn định và phát triển. Trường, lớp, thầy trò phải sơ tán về các vùng nông thôn để học tập. Các nhà giáo - những người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa - giáo dục, đã vượt qua bao khó khăn để lao động không mệt mỏi vì học sinh thân yêu của mình, vì sự vinh quang mà Đảng và nhân dân giao phó, thực hiện lời dạy của Bác Hồ kính yêu: "Dù khó khăn đến đâu cũng phải thi đua dạy tốt - học tốt". Số lượng trường, lớp và học sinh vẫn không ngừng tăng lên, chất lượng giáo dục toàn diện luôn được chú trọng và đảm bảo đáp ứng yêu cầu chung. Đây là một giai đoạn mà GD&ĐT Hà Nội đã để lại nhiều "dấu ấn" và kinh nghiệm quý báu.
Sau ngày Miền Nam hoàn toàn giải phóng (1975) đất nước thống nhất, nhiệm vụ của ngành càng trở nên nặng nề hơn. Song song với nhiệm vụ khôi phục và xây dựng đất nước sau chiến tranh, thực hiện công nghiệp hóa - hiện đại hóa, ngành GD&ĐT Thủ đô luôn phải chú trọng nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng quán triệt mục tiêu: "Coi trọng giáo dục toàn diện, quan tâm đúng mức đến giáo dục lao động, đến hướng nghiệp, dạy nghề cho học sinh…". Đến năm 1986, toàn Thành phố đã có 1.774 lớp mầm non với 62.241 cháu cùng 2.574 giáo viên; ở bậc tiểu học và PTCS có tổng số 257 trường với 341.063 học sinh và 11.398 giáo viên; ở bậc PTTH là 40 trường với 44.579 học sinh cùng 2.187 giáo viên. Giai đoạn từ năm 1986 đến 2007, đứng trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, GD&ĐT Hà Nội đã vươn lên mạnh mẽ, thực hiện đổi mới cả nội dung và phương pháp đào tạo với mục tiêu "Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa Thủ đô và đất nước". Đây được xem là giai đoạn mà ngành GD&ĐT phải chuyển mình nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.
Học sinh trường Nội trú tại huyện Ba Vì trong ngày khai giảng
Trong thời kỳ 20 năm thực hiện chủ trương đổi mới, GD&ĐT Hà Nội trở thành một địa phương có phong trào phát triển giáo dục xuất sắc. Hà Nội là đơn vị đầu tiên trong cả nước hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học năm 1990, THCS năm 1999; các ngành, bậc học phát triển đa dạng (công lập, bán công, dân lập, tư thục…) và đã có bước tiến vượt bậc cả về quy mô, chất lượng và hiệu quả, xứng tầm là một trung tâm giáo dục lớn của cả nước. Đặc biệt, từ năm 2008 đến nay, thực hiện Nghị quyết số 15 của Quốc hội, Hà Nội được mở rộng cả về quy mô, diện tích; quy mô giáo dục tăng gấp đôi, trở thành địa phương đứng đầu cả nước về số lượng trường học cũng như số lượng giáo viên và học sinh. Năm học 2018-2019, Hà Nội tiếp tục khẳng định vị trí dẫn đầu cả nước, giành thành tích cao trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế; Hoạt động hợp tác quốc tế về GD&ĐT được tăng cường, mở rộng và phát triển; Hạ tầng giáo dục được Thành phố quan tâm đầu tư; Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy và học được đẩy mạnh...
Có thể nói, thành quả đạt được trong 65 năm qua là vô cùng quý giá, cùng với sự quan tâm, chăm lo của các cấp ủy Đảng, chính quyền và xã hội, là công sức, trí tuệ và tâm huyết của biết bao thế hệ nhà giáo, nhà quản lý của Thủ đô, những tấm gương tận tụy với nghề, hết lòng vì học sinh thân yêu.