Tính cuối tháng 05/2019, toàn Thành phố có số người tham gia BHXH bắt buộc là 1.672.417 người, đạt 94,85% kế hoạch; số người tham gia BHXH tự nguyện là 25.736 người, đạt 64,54% kế hoạch; số người tham gia BHYT là 6.776.505 người, đạt 99% kế hoạch. Tổng số thu là 16.742 tỷ đồng, đạt 39,4% kế hoạch giao. Tính đến cuối tháng 05/2019, tổng số nợ BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn Hà Nội lên tới 3.432,8 tỷ đồng, chiếm 7,91% kế hoạch thu. Trong đó có trên 34.212 đơn vị giải thể, phá sản, ngừng hoạt động, hết lao động với số tiền nợ bảo hiểm là 1.109 tỷ đồng, chiếm 32,2% tổng số nợ. Đáng chú ý, có 11.449 đơn vị nợ kéo dài từ 36 tháng với số tiền là 663,3 tỷ đồng; 367 đơn vị nợ từ 24 đến dưới 36 tháng với số tiền 169,7 tỷ đồng,…
Phần lớn các doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố đã và đang chấp hành một cách đầy đủ và nghiêm túc chính sách về BHXH bắt buộc, BHTN, BHYT cho người lao động. Tuy nhiên vẫn còn không ít các doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH hoặc đóng không đủ số lao động thuộc diện tham gia, gây nên tình trạng nợ đọng, lạm dụng, trục lợi chế độ BHXH, BHYT và trở thành một vấn đề nhức nhối gây khó khăn không chỉ đối với các cơ quan chức năng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của người lao động.
Trước thực trạng trên, BHXH TP Hà Nội đã chủ động, quyết liệt phối hợp các sở, ban, ngành tăng cường đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động. BHXH thành phố Hà Nội đã chủ động xây dựng, phê duyệt và tổ chức thực hiện các kế hoạch thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH, BHYT, BHTN tại các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn trên cơ sở phê duyệt định hướng chương trình thanh tra của BHXH Việt Nam và cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Cụ thể, năm 2016, BHXH TP đã thực hiện 1.774 cuộc kiểm tra, đôn đốc nợ BHXH với số tiền trên 250 tỷ đồng, sau kiểm tra, đôn đốc, thu hồi 141,4 tỷ đồng; phát hiện 949 lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc nhưng chưa đăng ký đóng, truy thu điều chỉnh lương đối với 1.727 lao động, thoái thu đối với 83 lao động, đồng thời, yêu cầu và thu hồi được gần 100 triệu đồng do chi sai chế độ BHXH ngắn hạn (ốm đau, thai sản,…). Đồng thời phối hợp liên ngành Sở Lao động Thương binh và xã hội, Liên đoàn Lao động Thành phố thành lập Đoàn thanh tra, thực hiện tại 384 đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn, với số tiền nợ BHXH, BHYT là 129,3 tỷ đồng, sau thanh tra đã thu hồi được 84,7 tỷ đồng.
Năm 2017, kết quả sau thanh tra, kiểm tra tại 2.478 đơn vị, thu được 557,6 tỷ đồng nợ BHXH. Trong đó, thực hiện kiểm tra, thanh tra chuyên ngành tại 1.338 đơn vị, thu được 381,7 tỷ đồng. Đã ra quyết định xử lý vi phạm hành chính với tổng số tiền 189, 886 triệu đồng.
Trong năm 2018, BHXH Thành phố đã phối hợp với các sở, ngành, UBND các quận, huyện, thị xã thanh tra, kiểm tra 4.913 cuộc (tăng 2.435 cuộc tương đương tăng 98,2% so với năm 2017) với tổng số tiền nợ 1.029 tỷ đồng, thu hồi được 581,5 tỷ đồng (đạt 56,5%). Trong đó, thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHYT, BHTN tại 1.092 đơn vị với số tiền nợ 362,9 tỷ, số tiền thu hồi 156,8 tỷ đạt 43,2%; Xử phạt vi phạm hành chính 65 đơn vị với tổng số tiền 6,24 tỷ đồng.
Đặc biệt, 5 tháng đầu năm 2019, BHXH TP đã thực hiện thanh tra, kiểm tra tại 1.372 đơn vị, bước đầu thu hồi được 113,6 /302,7 tỷ đồng tiền nợ BHXH (đạt tỷ lệ 37,6%), xử phạt theo thẩm quyền và kiến nghị xử phạt 06 đơn vị với số tiền 721 triệu đồng. Trong đó, thanh tra chuyên ngành (truy đóng) theo kế hoạch tại 141 đơn vị. Thanh tra chuyên ngành đột xuất tại 172 đơn vị, bước đầu thu hồi được 22,2/99,8 tỷ đồng tiền nợ BHXH (đạt 22,3%).
Theo đánh giá, một số tồn tại là tình trạng đơn vị sử dụng lao động không tuân thủ các quy định về thời hạn lập hồ sơ tham gia BHXH bắt buộc, BHTN cho người lao động; không cung cấp tài liệu, thông tin về BHXH bắt buộc, BHTN theo yêu cầu của Đoàn thanh tra; sử dụng Quỹ BHXH sai mục đích, tức là cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp thu tiền đóng BHXH, BHTN của người lao động nhưng không nộp vào Quỹ BHXH, BHTN mà sử dụng vào mục đích sản xuất kinh doanh, sử dụng vào mục đích khác,... Người sử dụng lao động không đóng BHXH bắt buộc, BHTN cho toàn bộ người lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, BHTN. Người sử dụng lao động chậm đóng BHXH bắt buộc, BHTN; đóng không đúng mức quy định; đóng không đủ số người thuộc diện tham gia. Đồng thời, đối với 86 đơn vị đã thanh tra và xử phạt vi phạm hành chính, số tiền nợ không giảm mà tiếp tục tăng, doanh nghiệp không nộp tiền nợ BHXH, không nộp tiền xử phạt hành chính. Đến nay, số nợ của 86 đơn vị này lên tới 176,9 tỷ tăng 10,2 tỷ đồng so với thời điểm thanh tra. Trong khi đó số tiền phạt đã nộp mới có 997 triệu/7,7 tỷ tiền phạt. Đối với những đơn vị này, BHXH TP Hà Nội đề nghị BHXH Việt Nam hướng dẫn việc chuyển hồ sơ vụ việc sang cơ quan công an và hướng xử lý đối với trường hợp này.
Theo BHXH TP, để tránh bị xử phạt trong vi phạm hành chính về BHXH, BHTN, các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp cần phải thực hiện đúng các quy định của pháp luật về BHXH, BHTN, phải thường xuyên tự kiểm tra, tăng cường sự giám sát của tổ chức Công đoàn... Trong trường hợp có xảy ra vi phạm hành chính về BHXH, BHTN, các đơn vị cần khắc phục trước hoặc trong quá trình thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHTN để không phải bị xử phạt vi phạm hành chính.
Về phía người lao động cần nâng cao nhận thức, trình độ, kiến thức cần thiết về BHXH để tự bảo vệ mình nếu chủ sử dụng lao động không đảm bảo thực hiện nghĩa vụ cũng như cần chủ động theo dõi quá trình đóng, hưởng BHXH của mình để nắm bắt thông tin và quyền lợi BHXH kịp thời. Người lao động có thể yêu cầu tổ chức công đoàn làm đại diện bảo vệ quyền lợi hoặc yêu cầu Phòng Lao động Thương binh và xã hội quận/huyện nơi doanh nghiệp có trụ sở đứng ra giải quyết tranh chấp.
