Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội tiền thân là Viện Thiết kế quy hoạch Hà Nội, được thành lập từ năm 1962. Trải qua 55 năm trưởng thành và phát triển, Viện đã có tên gọi khác nhau như: Viện Thiết kế quy hoạch Hà Nội trực thuộc Ủy ban Hành chính TP; Viện Quy hoạch Hà Nội, Viện Thiết kế Quy hoạch xây dựng Hà Nội trực thuộc Ủy ban Xây dựng cơ bản Hà Nội và Sở Xây dựng; Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội trực thuộc Kiến trúc sư trưởng TP (nay là Sở QH-KT TP Hà Nội) và nay là Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội trực thuộc UBND TP Hà Nội.
Với phương châm chú trọng đổi mới trong mọi lĩnh vực công tác để đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, hệ thống tổ chức của Viện luôn được sắp xếp cải tiến gọn nhẹ, vận hành khoa học, hợp lý. Song song với đó, Viện còn đầu tư các trang thiết bị công nghệ hiện đại, tăng cường công tác hợp tác quốc tế và ứng dụng Công nghệ thông tin trong nghiên cứu quy hoạch để nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác. Bên cạnh đó, Viện còn là một trong những "mắt xích" quan trọng trong công tác phối hợp với các sở, ngành tham mưu về cơ chế, chính sách đặc thù trong lĩnh vực quy hoạch xây dựng, quản lý đô thị trên địa bàn Thủ đô.
Được coi là một tổ chức tư vấn chuyên sâu hàng đầu trong lĩnh vực lập các loại hình quy hoạch xây dựng trên địa bàn Thủ đô Hà Nội; ngoài ra Viện còn phối hợp với các sở, ban, ngành triển khai quy hoạch và quản lý đô thị trong môi trường đầu tư hết sức đặc thù và phức tạp. Quá trình đó luôn phải đối mặt với bối cảnh, điều kiện, những thách thức, khả năng nguồn lực thực thi quy hoạch, nhu cầu nguyện vọng của cộng đồng và đáp ứng được chỉ đạo của Trung ương, TP; bảo đảm hài hòa các lợi ích, để chuyển hóa các “ý tưởng”, "tầm nhìn", “định hướng” quy hoạch vào cuộc sống. Theo đó, các khu đô thị, khu công nghiệp, du lịch, các khu chức năng đô thị như hành chính, thể thao, bệnh viện, trường học, thương mại, công viên - cây xanh... đã từng bước trở thành hiện thực, điều đó đánh dấu sự trưởng thành của Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội.
Bắt đầu từ tháng 4/2008, Thủ đô Hà Nội đã được mở rộng với diện tích lớn gấp 3,6 lần trước đây, đó cũng là cơ hội và yêu cầu rất lớn đối với công tác quy hoạch phát triển. Cùng với đó, Viện cũng đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ giữa bảo tồn hệ thống di sản đặc biệt lớn của Thủ đô và phát triển mới; về chất lượng môi trường đô thị; sự phụ thuộc rất lớn vào các phương tiện giao thông cơ giới; sự tiếp cận với nền kinh tế thị trường của các không gian đô thị; các vùng ven đô sẽ được đô thị hóa; và đặc biệt yêu cầu của quy hoạch là tạo ra động lực, tạo ra những giá trị khoa học, văn hóa và nghệ thuật. Từ đó, công tác quy hoạch không chỉ đòi hỏi về khối lượng mà còn là yêu cầu cần phải tiếp tục nâng cao chất lượng đổi mới phương pháp lập, tổ chức triển khai thực thi các quy hoạch tạo được sự đồng thuận cao trong xã hội, cộng đồng; có chất lượng và hiệu quả thực sự cho sự phát triển bền vững của Thủ đô.
Tại buổi lễ, thừa ủy quyền của Chủ tịch nước, Bí thư Thành ủy Hoàng Trung Hải đã trao Huân chương Lao động Hạng Nhất của Chủ tịch nước cho Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội vì những đóng góp cho sự nghiệp phát triển của Thủ đô và đất nước.
Ghi nhận những nỗ lực của Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội trong chặng đường 55 năm, Phó Chủ tịch UBND TP Nguyễn Thế Hùng đánh giá cao những kết quả và thành công của Viện trong sự nghiệp quy hoạch đô thị. Về cơ bản các đồ án quy hoạch do Viện thực hiện đều có chất lượng nghiên cứu tốt, phù hợp với thực tiễn, là công cụ để các cấp có thẩm quyền thực hiện quản lý đô thị, quản lý đầu tư xây dựng, quản lý các công trình hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật đô thị, kêu gọi và thu hút nhà đầu tư.
Để duy trì, phát huy những thành tựu đã đạt được, Phó Chủ tịch UBND TP Nguyễn Thế Hùng đề nghị Viện cần tiếp tục phát huy bản sắc, tập trung tự đổi mới, phát huy vai trò đầu ngành trong lĩnh vực Quy hoạch đô thị của Thủ đô. Chủ động, sáng tạo, năng động hơn nữa trong tham mưu cho TP hoạch định các chiến lược quy hoạch xây dựng tổng thể, quy hoạch chung, quy hoạch chi tiết về phát triển đô thị và nông thôn, góp phần xây dựng và phát triển Thủ đô “Xanh - Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”.
