Phát biểu tại lễ khai hội, Chủ tịch UBND thị xã Sơn Tây Ngô Đình Ngũ cho biết: Đền Và mở lễ hội chính với ý nghĩa tôn vinh những giá trị văn hoá, giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh công đức Tản Viên Sơn Thánh, vị thần đứng đầu trong hàng:” Tứ bất tử” Việt Nam; tuyên truyền, giới thiệu truyền thống văn hóa, tiềm năng du lịch của vùng đất cổ xứ Đoài “địa linh - nhân kiệt”, qua đó, góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống, giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc.
Đền Và còn gọi là Đông Cung, một trong “tứ trấn” cung lớn thờ thần núi Tản Viên, thuộc thôn Vân Gia. “Vân Gia” có ý nghĩa là đám mây che phủ, là nơi Thánh Tản dừng chân nghỉ lại và xây dựng hành cung. Đền Và tọa lạc trên một khu đồi lim già hình con Rùa đang bơi. Xung quanh Đền Và về phía Tây là những đồi bát úp trải dài, phía Bắc là dòng sông Tích quanh co, uốn lượn mềm mại như dải lụa đào. Xa xa in đậm trên nền trời xanh, sừng sững ngọn núi Ba Vì, bốn mùa mây trắng vờn quanh đã sớm xuất hiện một thiên tình sử thần kỳ bất hủ, còn sống mãi với thời gian. Đền Và được xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia từ năm 1964. Lễ hội Đền Và cũng đã được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Vì vậy, di tích Đền Và và lễ hội Đền Và là sự kết nối giữa di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể.
Chủ tịch UBND thị xã Sơn Tây Ngô Đình Ngũ phát biểu tại lễ hội Đền Và
Theo lãnh đạo thị xã Sơn Tây, truyền thuyết về Hùng Vương trên đất Phong Châu, tức vùng đất Sơn Tây xa xưa với huyền thoại Sơn Tinh - Thủy Tinh đã thấm sâu vào tâm khảm của bao thế hệ người Việt Nam, mãi mãi không phai mờ.
Đối với nhân dân, Tản Viên Sơn là vị thần có công cứu dân qua nạn Hồng Thủy, giúp dân đánh giặc, dạy dân làm nghề… được nhân dân suy tôn “Nam thiên thánh Tổ”. Dấu tích cuộc giao tranh giữa Sơn Tinh và Thủy Tinh giành lại Ngọc Hoa công chúa còn để lại nhiều địa danh vùng non Tản - xứ Đoài cho đến ngày nay như: Đầm Đượm, cầu Hang, cầu Cộng, xóm Cá Trê… Người đã trở thành bậc Thánh, sống trường tồn vĩnh hằng cùng trời đất, Người là bậc "Thượng Đẳng tối linh Thần". Là "Đệ nhất phúc Đẳng Thần", "Thiên địa Đại đức".
Lễ hội Đền Và là lễ hội lớn vào bậc nhất ở xứ Đoài. Vào những năm chính hội, hàng vạn nhân dân và khách thập phương nô nức về Đền Và trẩy hội. Ngoài lòng thành kính ôn lại công đức Thánh Tản, mọi người đến đây để cầu mong những điều tốt lành sẽ đến với mình, gia đình, họ hàng và người thân…
Đồng thời, Lễ hội Đền Và còn là cầu nối giữa hiện tại - quá khứ - tương lai, giữa nhân dân 2 vùng: Sơn Tây, Hà Nội - Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc, là dịp nhân dân hai bên bờ sông Hồng được giao lưu văn hóa, củng cố và tăng cường khối đoàn kết cộng đồng, xiết chặt tình đoàn kết gắn bó giữa nhân dân hai vùng.
Chủ tịch UBND Thị xã Ngô Đình Ngũ mong rằng nhân dân thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội - huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc, đặc biệt là Ban quản lý di tích Đền Và - Đền Ngự Dội cần phát huy hơn nữa vai trò của mình trong việc gìn giữ, bảo tồn, tôn tạo và phát huy gía trị của quần thể di tích Đền Và, Đền Ngự Dội. Đồng thời bảo lưu các giá trị văn hóa liên quan đến Thánh Tản và nền văn hóa văn minh sông Hồng, phát huy các nguồn lực, khơi dậy tâm huyết các nhà hảo tâm, khách thập phương nhằm góp công, góp của tôn tạo di tích Đền Và, Đền Ngự Dội, để quần thể di tích này không chỉ là nơi từ đường tôn nghiêm, mà còn là điểm đến của mọi du khách trong và ngoài nước, góp phần quảng bá tiềm năng văn hóa du lịch của Sơn Tây, Hà Nội - Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc xứng với niềm tin và mong đợi của nhân dân hai bên bờ sông Hồng từ bao đời nay.
Sau diễn văn khai mạc, Bí thư Thị ủy Sơn Tây Trần Anh Tuấn đã đánh trống chính thức khai hội Đền Và - Xuân Quý Mão 2023.
Đông đảo du khách thành tâm tiến lễ
Năm 2023 là lần thứ 8 lễ hội Đền Và được phục dựng với nghi lễ rước kiệu Thánh qua sông Hồng. Được tổ chức với quy mô lễ hội vùng, dịp này lễ hội diễn ra từ chiều 4/2 đến sáng 7/2/2023 (tức từ chiều 14 tháng Giêng đến sáng 17 tháng Giêng năm Quý Mão) với các nội dung gồm: Khai mạc lễ hội ngày 4/2 với các nghi thức phong triều, dâng hương tại di tích Đền Và. Lễ rước ngày 5/2; lễ tế chính tại Đền Và, vào ngày 6/2; lễ tế tạ và kết thúc lễ hội, vào sáng ngày 7/2. Đối với phần hội, từ chiều ngày 4/2 đến 7/2, các trò chơi dân gian tại khu đồi Lim - Đền Và sẽ được tổ chức. Thông qua các trò chơi dân gian, dân tộc phong phú như: chơi cờ người, đánh đu, đấu vật, kéo co, thổi cơm thi… khích lệ tinh thần đấu trí, thượng võ, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa quý báu của tiền nhân để lại.
