Thiết chế văn hóa rộng khắp
Theo Quy hoạch của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt quy hoạch tổng thể hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở giai đoạn 2013 - 2020, định hướng đến năm 2030, đã nêu rõ: mục tiêu chung đến năm 2020 hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở được phát triển đồng bộ. Cụ thể, đến năm 2020, có 70% số thôn có nhà văn hóa - khu thể thao thôn; 80% đơn vị hành chính xã có trung tâm văn hóa - thể thao; 90% đơn vị hành chính cấp huyện có trung tâm văn hóa - thể thao và 100% đơn vị hành chính cấp tỉnh có Trung tâm văn hóa.
Để đạt mục tiêu trên, những năm qua, bên cạnh việc thực hiện có hiệu quả nguồn đầu tư ngân sách của nhà nước, cùng với việc huy động nguồn lực của toàn xã hội cho việc cải tạo, nâng cấp và trang bị mới các thiết chế văn hóa ở thôn, làng, khu dân cư hệ thống các thiết chế văn hóa trên địa bàn Thành phố đã từng bước được cải thiện. Hệ thống thiết chế văn hóa trên địa bàn Hà Nội được đánh giá khá phong phú, đa dạng và trải rộng từ Thành phố đến cơ sở. Đến nay, Hà Nội có 25 thiết chế văn hóa thể thao thuộc quản lý của UBND TP Hà Nội cùng 2.094 nhà văn hóa thôn, 1.491 nhà văn hóa tổ dân phố.
Các ngành chức năng đã tích cực tham mưu cho UBND Thành phố ban hành các cơ chế, chính sách trong việc đẩy mạnh xã hội hóa các lĩnh vực văn hóa; khuyến khích các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp tham gia đầu tư xây dựng các công trình văn hóa, hoạt động thể thao... Tính đến nay, đã có hàng trăm các tập thể, cá nhân đóng góp hàng chục tỷ đồng vào việc xã hội hóa xây dựng các thiết chế văn hóa cơ sở trên địa bàn Thành phố. Nhất là từ khi Thành phố phát động chương trình “Toàn dân chung tay xây dựng nông thôn mới”. Các thiết chế văn hóa, thể thao trên địa bàn từng bước đổi mới về phương thức tổ chức và hoạt động, cơ sở vật chất được tăng cường, một số Trung tâm Văn hóa - Thể thao được đầu tư xây dựng, tổ chức hoạt động và khai thác có hiệu quả…
Đáp ứng nhu cầu người dân
Khi triển khai phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", hầu hết các xã, phường, thị trấn trên địa bàn thành phố đã xây dựng nhà văn hóa làm nơi hội họp, sinh hoạt cho nhân dân. Tỷ lệ hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa” của Thành phố trung bình hằng năm đạt trên 85% (so với tổng số hộ dân). Năm 2016, có 86% số hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa”. Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2020 có 62% số làng, 72% tổ dân phố, 88% số hộ gia đình được công nhận và giữ vững danh hiệu văn hóa. Song, Hà Nội không chỉ triển khai phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", mà còn thực hiện mục tiêu xuyên suốt là xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, nên hệ thống thiết chế văn hóa từ thành phố tới các làng, tổ dân phố được đầu tư bài bản, toàn diện.
Việc cưới, việc tang theo hướng văn minh, tiết kiệm dần đi vào nền nếp. Trong những năm qua quy ước cưới đang từng bước phát huy tác dụng góp phần làm lành mạnh trong tổ chức cưới ở nhiều nơi, đặc biệt là khu vực ngoại thành Hà Nội đã có những tiến bộ rõ rệt. Hầu hết các đám cưới không còn sử dụng thuốc lá, chỉ tiến hành trong một ngày, không tổ chức nhiều ngày kéo theo ăn uống tràn lan… Trong khu vực nội thành và trong khối cán bộ, công nhân viên chức cũng có sự chuyển biến. Năm 2015, Thành phố có 46.993/50.592 đám cưới thực hiện theo nếp sống văn hóa (đạt 92.8%).
Trong việc tổ chức tang lễ, từ khi có quy ước, quy định việc tổ chức tang lễ đáp ứng được tinh thần “Trang nghiêm - Tiết kiệm-Nghĩa tình”, các thôn, làng, tổ dân phố đã thành lập Ban tổ chức tang lễ thống nhất quy trình, nghi thức phù hợp với tinh thần quy ước, hương ước của địa phương, ít tốn kém, thể hiện mối quan tâm, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên trong cộng đồng khi khó khăn, hoạn nạn. Tình trạng tổ chức tang lễ rườm rà, kéo dài nhiều ngày, ăn uống tràn lan… được khắc phục. Các hủ tục trong tang lễ (lăn đường, khóc mướn, chơi cờ bạc…) hầu như không còn. Đến nay, hầu hết các quận, huyện, thị xã không những vận động mà còn ban hành các chính sách hỗ trợ tích cực đối với các gia chủ thực hiện hình thức điện táng với tỷ lệ đạt được khá cao.
Phát triển bền vững từ cơ sở
Mặc dù có nhiều thiết chế văn hóa thể thao hơn so với các tỉnh, thành. Song với địa bàn rộng và dân cư đông, nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân và các tiêu chí rất cao. Trong khi đó, nhiều nhà văn hóa ở Hà Nội hiện chưa đạt chuẩn. Theo thống kê mới nhất, trong tổng số hơn 2.000 nhà văn hóa của 18 huyện, thị xã, nơi dễ bố trí đất để triển khai xây dựng mới có hơn 600 nhà văn hóa được đánh giá đạt chuẩn theo tiêu chí mới. Nhiều địa phương có phong trào văn hóa phát triển như: Thị xã Sơn Tây, huyện Ba Vì, Chương Mỹ, Mê Linh, Hoài Đức… đến nay vẫn chưa có nhà văn hóa đạt chuẩn.
Một số công trình nhà văn hóa được xây dựng từ lâu đã xuống cấp lại thiếu đồng bộ về trang thiết bị, thiếu kinh phí hoạt động... Đáng chú ý, đa số nhà văn hóa được giao cho trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố hay bí thư chi bộ quản lý. Số cán bộ này không có chuyên môn, nghiệp vụ, chưa được tập huấn, bồi dưỡng về công tác văn hóa, nên việc duy trì các hoạt động diễn ra tại nhà văn hóa không được thường xuyên.
Để phát huy hiệu quả của hệ thống các thiết chế văn hóa thể thao cần tổ chức hoạt động văn hóa dựa trên nhu cầu văn hóa của nhân dân gắn với phát triển bền vững. Xây dựng nguồn nhân lực: cộng tác viên, giảng viên, ban quản lý một cách ổn định. Tổ chức hoạt động văn hóa dựa trên di sản văn hóa, tiềm năng văh hóa của cộng đồng. Nhận diện, ghi nhận và khuyến khích các tiềm năng văn hóa trong cộng đồng để phát triển bền vững. Đầu tư và phát triển bền vững hệ thống thiết chế văn hóa mà nền tảng là nhà văn hóa thôn. Nâng cao năng lực quản lý văn hóa, thiết lập mạng lưới hỗ trợ và xã hội hóa các hoạt động văn hóa…
