Thời gian qua, các quận, huyện, thị xã trên địa bàn thành phố Hà Nội có tốc độ đô thị hóa nhanh, phát sinh nhiều vấn đề phức tạp liên quan đến trật tự xây dựng đô thị, xây dựng các dự án phát triển kinh tế, an toàn giao thông… dẫn đến phát sinh nhiều khiếu kiện đối với hoạt động bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi thu hồi đất. Theo thống kê của UBND thành phố Hà Nội, có đến 80% tổng số vụ án hành chính bị khởi kiện liên quan đến công tác đất đai, giải phóng mặt bằng, bồi thường. Giải quyết các vấn đề trên đều do các cơ quan tư pháp tiếp nhận, tham mưu với UBND cùng cấp giải quyết theo quy định và HĐND các cấp thực hiện chức năng giám sát, thẩm tra trước, trong các kỳ họp HĐND.

Trưởng Ban Pháp chế HĐND thành phố Nguyễn Hoài Nam cho biết: thực tiễn, thẩm tra, giám sát các cơ quan tư pháp là nội dung khó, đòi hỏi thành viên Ban pháp chế có trình độ chuyên môn, am hiểu sâu về lĩnh vực tư pháp, nhất là các khâu trong tố tụng hình sự, dân sự. Nhưng thực tiễn, do nhiều đại biểu tham gia HĐND lần đầu; các văn bản pháp luật thuộc lĩnh vực tư pháp sửa đổi, bổ sung thường xuyên, trong khi đại biểu chưa cập nhật thông tin sửa đổi, thiếu kỹ năng, phương pháp, cách thức thẩm tra…dẫn đến chất lượng giám sát, thẩm tra hiệu quả chưa cao.

Trưởng Ban Pháp chế HĐND huyện Hoài Đức Nguyễn Thanh Tú cho rằng: thực tiễn, thông tin của Ban pháp chế mới dựa vào cơ quan chịu sự giám sát cung cấp. Cũng do trình độ chuyên sâu hạn chế, việc tham gia tập huấn không thường xuyên, thiếu tự tìm hiểu, nên cán bộ Ban pháp chế rất ít ý kiến phản biện trong quá trình giám sát, dẫn đến khó tránh khỏi việc giám sát hình thức. Trưởng Ban Pháp chế HĐND huyện Hoài Đức Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh: “Thực tế, các cơ quan chịu sự giám sát nhận thức chưa khách quan,  cho rằng giám sát là tìm tòi khuyết điểm, dẫn đến phát sinh tâm lý không cởi mở, báo cáo một số lĩnh vực còn hình thức, làm cho cho việc xem xét, đánh giá thiếu cơ sở khách quan”.

Một số thành viên Ban pháp chế HĐND quận Đống Đa và các huyện Mê Linh, Chương Mỹ, Thạch Thất cũng cho rằng, do các Ban pháp chế cấp huyện chưa xây dựng rõ cơ chế, hình thức, phương pháp giám sát; thêm việc chuyên môn chưa sâu, nên trong quá trình giám sát chưa nắm hết những tồn tại, hạn chế của các cơ quan tư pháp, nhất là việc xác định giữa yếu tố  tiêu cực hay năng lực cán bộ tác động đến chất lượng hoạt động điều tra, kiểm sát, xét xử. Đặc biệt, hiện nay, việc chất vấn đối với lãnh đạo các cơ quan tư pháp còn ít, chưa thường xuyên, chủ yếu mới mang tính sự vụ dư luận quan tâm; số lượng các cuộc giám sát cũng ít, việc theo dõi, đôn đốc các cơ quan chức năng giải quyết các kiến nghị sau giám sát chưa quyết liệt. Đều đó đã ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng các cuộc giám sát cơ quan tư pháp.

Theo nhiều thành viên Ban pháp chế HĐND các quận, huyện, thị xã, để giám sát tốt các cơ quan tư pháp, mỗi  đoàn giám sát cần kết hợp chặt chẽ giữa hình thức nghe báo cáo và xem xét, kiểm tra thực tế. Tuy không phải là cuộc thanh tra, kiểm tra, nhưng để có kết luận giám sát đúng, sát với thực tế thì trong quá trình giám sát, ngoài việc nghe báo cáo, đoàn giám sát cần phải hỏi để biết thông tin, hoặc đưa ý kiến phản biện, yêu cầu giải trình những vấn đề đoàn quan tâm. Ngoài ra, đoàn giám sát  cũng nên xem xét các văn bản cần thiết và hồ sơ các vụ việc nóng mà dư luận quan tâm, báo chí hoặc công dân phản ánh, khiếu nại, tố cáo… thu thập thêm thông tin từ các buổi khảo sát thực tế, làm căn cứ kết luận, kiến nghị sau giám sát.

Trưởng Ban Pháp chế HĐND quận Bắc Từ Liêm Nguyễn Xuân Ứng chia sẻ kinh nghiệm: Muốn giám sát chuyên sâu, cấp ủy quan tâm, lựa chọn nhân sự thành viên Ban pháp chế phải là đại biểu có kiến thức về pháp luật, đã hoặc đang công tác trong các lĩnh vực hoạt động tư pháp như phòng tư pháp quận, huyện; hội luật gia; thanh tra… Ngoài thường xuyên tham gia các lớp bồi dưỡng kỹ năng, mỗi thành viên ban pháp chế nâng cao tránh nhiệm, tránh biểu hiện nể nang, né tránh ngại va chạm trong quá trình tham gia giám sát. “Thành viên đoàn giám sát phải có quan điểm rõ ràng nếu cơ quan chịu sự giám sát báo cáo chưa đúng, hoặc chưa đủ” - Ông Nguyễn Xuân Ứng nhấn mạnh.

Phó trưởng Ban chuyên trách Ban Pháp chế HĐND quận Hà Đông Lương Huệ Minh kiến nghị, HĐND thành phố Hà Nội cần tăng cường các hội nghị chuyên đề trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm cho các đại biểu chuyên trách HĐND cấp huyện. Cùng với đó, HĐND thành phố cũng có hướng dẫn cụ thể về những tiêu chí, bố cục, nội dung chung cần có của một báo cáo thẩm tra, giám sát lĩnh vực tư pháp tại kỳ họp. Qua đó, để mỗi ban, mỗi đại biểu HĐND áp dụng trên cơ sở thực tiễn giám sát, thẩm tra của địa phương mình.

Trưởng Ban Pháp chế HĐND thành phố Nguyễn Hoài Nam khẳng định: Hệ thống văn bản pháp lý cho hoạt động giám sát của Ban Pháp chế các quận huyện trong công tác giám sát các cơ quan thuộc lĩnh vực tư pháp hiện tại tương đối đầy đủ. Vấn đề cốt yếu thời gian tới, đòi hỏi các lãnh đạo, thành viên các Ban pháp chế dành thời gia nghiên cứu kỹ tài liệu, cập nhật kịp thời những vấn đề mới trong các quy định pháp luật, nắm rất chắc thẩm quyền, trách nhiệm, quy trình thực hiện nhiệm vụ của cơ quan mình giám sát. Bên cạnh đó, các Ban pháp chế cấp huyện cũng cần bám sát chặt chẽ công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, Ban cải cách tư pháp cùng cấp; chú trọng nắm bắt thông tin, từ cơ quan cấp trên; qua đơn thư của người dân…để chọn lọc thông tin giám sát. Có như vậy, các báo cáo giám sát mới chất lượng, phản ánh thực tiễn và những vấn đề đặt ra cần giải quyết thời gian tới.