Khó khăn về nguồn lực
Trưởng phòng Quản lý Di sản Sở Văn hóa-Thể thao Hà Nội Phạm Thị Lan Anh cho biết, trong tổng số 5.922 di tích trên địa bàn thành phố có đến 2.435 di tích được xếp hạng các cấp. Tuy nhiên, hiện tại, có 727 di tích xuống cấp các hạng mục chính và 279 di tích xuống cấp nghiêm trọng, nguy hiểm. Dù đã rất cố gắng, nhưng từ năm 2016 đến nay, mới có khoảng 319 lượt di tích trên địa bàn thành phố được tu bổ, chống xuống cấp. Từ năm 2016 đến nay, thành phố đã phân cấp quản lý nhà nước các di tích; theo đó, cấp thành phố quản lý các di tích quan trọng đặc biệt (10 di tích), còn lại các quận, huyện, thị xã quản lý. Cũng do việc phân cấp cho các quận, huyện, thị xã về quản lý và đầu tư tu bổ các di tích, nên một số huyện, nguồn lực thì có hạn, không bảo đảm cho công tác tu bổ, chống xuống cấp.
Huyện Chương Mỹ là một trong những huyện có nhiều di tích xuống cấp, nhưng nguồn lực thì khó khăn, nên không đáp ứng được yêu cầu thực tiễn tu bổ, tôn tạo. Phó Chủ tịch UBND huyện Chương Mỹ Nguyễn Ngọc Lâm cho biết, huyện có 374 di tích, nhưng có đến hơn 55% di tích xuống cấp. Thời gian qua, huyện mới bố trí nguồn ngân sách và kêu gọi xã hội hóa tu bổ, tôn tạo 17 di tích.
Tương tự, huyện Phú Xuyên cũng có 345 di tích, trong đó, nhiều di tích xuống cấp nghiêm trọng cần tôn tạo, tu bổ, điển hình như: Đình Cổ Chế (xã Phúc Tiến), Đình Thần Quy (xã Minh Tân), Đình Nam Phú (xã Nam Phong),... “Cố gắng lắm, giai đoạn 2016-2019, huyện mới bố trí nguồn vốn để tu sửa, tôn tạo 20 di tích. Hiện tại, trên địa bàn huyện còn nhiều di tích xuống cấp nghiêm trọng, nguy cơ sập đổ cao, cần phải đưa vào danh mục tôn tạo, bảo tồn cấp bách, nhưng nguồn lực của địa phương chưa bố trí ngay được” - Phó Chủ tịch UBND huyện Phú Xuyên Trần Công Thành cho biết.
Khác với các huyện, ở các quận nội thành, việc nguồn vốn tôn tạo, tu bổ di tích không quá khó khăn như các huyện; nhưng việc tu bổ, tôn tạo thường mang tính tự phát, do người trông nom, trụ trì kêu gọi nguồn xã hội hóa, nên phá vỡ kiến trúc cổ cần bảo tồn. Bên cạnh đó, việc sử dụng tiền công đức, tiền đóng góp của khách thập phương đều do Tiểu ban quản lý di tích quản lý, chưa công khai, minh bạch.
Ông Nguyễn Văn Ngư, Bí thư chi bộ Khu dân cư số 5, phường Xuân La, quận Tây Hồ cho biết, vẫn chưa có quy định cụ thể trong quản lý các tiền công đức các di tích lịch sử văn hóa, thời gian tới, nhà nước cần xem xét vấn đề này.
Tích cực kêu gọi xã hội hóa
Đại biểu chuyên trách Ban Văn hóa-Xã hội HĐND thành phố Phạm Thị Thanh Hương cho biết, khảo sát tại các địa phương, nhất là các huyện, kinh phí dành cho tu bổ, tôn tạo di tích rất khó khăn. Do công tác xã hội hóa hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích còn thiếu những chính sách, chế tài để khuyến khích, kêu gọi sự đóng góp của các tổ chức, cá nhân, nên việc tôn tạo, tủ bổ đều trông chờ vào nguồn ngân sách địa phương, bố trí được thì tôn tạo, không bố trí được thì đợi. Đặc biệt, hiện nay, chưa có quy định cụ thể về công tác quản lý, giám sát và sử dụng tiền công đức tại các di tích, nên việc kiểm tra, giám sát tại các chùa còn khó khăn, không thực hiện được.
Bí thư Quận ủy, Chủ tịch HĐND quận Tây Hồ Nguyễn Văn Thắng cho biết, kinh nghiệm ở Tây Hồ là không thể trông chờ ngân sách từ thành phố, mà phải tự vận động, kêu gọi các nguồn lực của quận để sửa chữa, tôn tạo, tu bổ. Bên cạnh đó, công tác kê khai hiện vật ở các di tích cũng rất quan trọng, vì giá trị của di tích nằm ở hiện vật, nhưng chưa được nhiều nơi quan tâm. “Quận Tây Hồ mất 10 năm mới kê khai hết hiện vật 71 di tích trên địa bàn. Vì thế, thành phố cũng cần thúc đẩy việc chỉ đạo việc kê khai, bảo quản, phục hồi hiện vật ở các di tích, tiến tới số hóa các hiện vật để khi xảy ra rủi ro có thể phục chế” - Đồng chí Nguyễn Văn Thắng cho biết thêm.
Trưởng Ban Văn hóa-Xã hội HĐND thành phố Nguyễn Thanh Bình cho rằng, bên cạnh bố trí nguồn ngân sách và chủ động kêu gọi xã hội hóa trong công tác tu bổ, tôn tạo các di tích, UBND các quận, huyện, thị xã cần sớm chỉ đạo Phòng văn hóa và thông tin hoàn thành công tác kiểm kê, phân loại, đánh giá hiện trạng di tích trên địa bàn. Qua đó, làm cơ sở xây dựng các kế hoạch hoạt động nghiệp vụ như xếp hạng, cắm mốc giới, sưu tầm bổ sung hồ sơ tư liệu di tích, tu bổ tôn tạo di tích và các hoạt động phát huy giá trị, gắn kết việc bảo tồn di tích với phát triển du lịch. Đặc biệt, UBND các địa phương cũng cần tổ chức khoanh vùng, rà soát hiện trạng các di tích, bảo đảm không có tranh chấp, làm cơ sở hoàn thiện hồ sơ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các di tích theo quy định về pháp luật về đất đai.
Để quản lý tốt các nguồn công đức, Sở Văn hóa và Thể thao cũng sớm tham mưu cho UBND thành phố kiến nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có văn bản hướng dẫn về công tác quản lý nguồn công đức tại các di tích, nhằm bảo đảm công tác quản lý thu - chi nguồn công đức được thực hiện minh bạch, hiệu quả. Cùng với đó, UBND thành phố cũng cần chỉ đạo rà soát, lập danh sách các di tích xuống cấp theo thứ tự ưu tiên; quan tâm bố trí kinh phí tu bổ tôn tạo di tích giai đoạn (2019-2021) và những năm tiếp theo. Trong đó, ưu tiên di tích xuống cấp nghiêm trọng, di tích có tiềm năng phát triển du lịch.