Tại Việt Nam hiện nay, chính sách khuyến khích và thúc đẩy đổi mới sáng tạo (ĐMST) đang được xem là một trong những quyết sách quan trọng của Chính phủ trong thời đại công nghệ số nhằm giúp Việt Nam vượt qua thách thức “bẫy” thu nhập trung bình và xây dựng một nền kinh tế thịnh vượng, bền vững, có tính thích ứng cao. Trong những năm qua Việt Nam đã có nhiều chính sách ưu đãi, hỗ trợ cho các doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu khoa học, phát triển và đổi mới công nghệ, điển hình như Chính sách khuyến khích khởi nghiệp sáng tạo và đầu tư mạo hiểm được đưa vào các nghị định hướng dẫn thi hành Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 và Luật Chuyển giao công nghệ năm 2017 cùng với hệ thống các Chương trình Khoa học và Công nghệ cấp quốc gia nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu, ứng dụng và đổi mới công nghệ, qua đó gặt hái được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Đặc biệt, theo Báo cáo GII năm 2021 của WIPO, Việt Nam đã được ghi nhận là một trong 50 nền kinh tế có những bước tiến bộ đáng kể về hoạt động ĐMST quốc gia. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực về ĐMST đã đạt được, một số rào cản và thách thức đối với hoạt động ĐMST tại Việt Nam vẫn còn tồn tại đó là: (i) thiếu nền tảng cơ bản về chuẩn mực công nghiệp trong hoạt động sản xuất; (ii) thực thi pháp luật và ý thức về sở hữu trí tuệ chưa tốt; (iii) công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật còn hạn chế; (iv) thiếu sự phối hợp và cơ chế điều chỉnh trong hoạch định chính sách ĐMST; (v) thiếu cơ chế ứng xử hữu hiệu với những vấn đề mới; (vi) thiếu lòng tin, đặc biệt là giữa các đối tác kinh doanh như doanh nghiệp; (vii) môi trường cạnh tranh không phù hợp; (viii) thông tin không đầy đủ và không đáng tin cậy. Thực tế tại Việt Nam hiện nay cho thấy bên cạnh những doanh nghiệp lớn đã đạt được nhiều thành tựu nhờ không ngừng ĐMST, vẫn còn nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp tư nhân, ít thực hiện cải tiến công nghệ và đầu tư cho ĐMST, theo đó sẽ khó đáp ứng được yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 với những thách thức của toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng.

Theo đánh giá của Bộ Khoa học và Công nghệ, thành phố Hà Nội là một trong những địa phương có nhiều điều kiện thuận lợi để đẩy mạnh ĐMST. Cụ thể, thành phố Hà Nội có nhiều trung tâm nghiên cứu, có số lượng giáo sư, tiến sĩ nhiều nhất và đóng góp tỷ lệ cao nhất trong tiềm lực KH&CN quốc gia; thành phố Hà Nội có cường độ đầu tư trong lĩnh vực KH&CN và ĐMST cao nhất trong cả nước; là thành phố dẫn đầu cả nước về sản phẩm đầu ra của nghiên cứu KH&CN, thị trường KH&CN được đẩy mạnh với nhiều hình thức, các sản phẩm KH&CN đã thực sự trở thành hàng hóa với nhu cầu mua bán ngày càng tăng, bước đầu tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao sức cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập, góp phần phát triển kinh tế thủ đô nhanh và bền vững. Đồng hành cùng Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội thành phố Hà Nội đến năm 2030, thành phố Hà Nội đã đặt mục tiêu trở thành trung tâm sáng tạo quốc gia, trung tâm phát triển công nghệ cao với tiềm lực KH&CN và năng lực nghiên cứu, phát minh, sáng chế, ứng dụng và chuyển giao công nghệ hàng đầu của cả nước và có uy tín trong khu vực. Tuy nhiên thực tế cho thấy kết quả hoạt động ĐMST của thành phố Hà Nội trong thời gian qua vẫn còn tồn tại những hạn chế và chưa tương xứng với tiềm năng của thủ đô. Một số hạn chế bao gồm: (i) Khoa học, công nghệ và ĐMST chưa thực sự trở thành động lực quan trọng để nâng cao năng suất lao động, khả năng cạnh tranh, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội; (ii) Hệ thống cơ chế, chính sách về KH&CN chưa hoàn thiện, chưa khuyến khích, hỗ trợ và tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư thực hiện đổi mới, ứng dụng, chuyển giao, nâng cao trình độ công nghệ, chưa thúc đẩy được tính tự chủ của các đơn vị nghiên cứu; (iii) Tính kết nối giữa hoạt động nghiên cứu của các nhà khoa học với thị trường và doanh nghiệp còn yếu; (iv) Thị trường KH&CN chưa đạt hiệu quả như mong đợi; (v) Vai trò của các tổ chức trung gian, tư vấn chuyển giao công nghệ còn mờ nhạt, nhất là các tổ chức có chức năng đánh giá, định giá công nghệ, xúc tiến và môi giới chuyển giao công nghệ.

Để góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô, cũng như đưa thành phố Hà Nội sớm trở thành trung tâm ĐMST quốc gia, việc thúc đẩy hoạt động ĐMST tại các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội trở thành một yêu cầu mang tính cấp bách hiện nay. Theo Chương trình số 07-CTr/TU, về “Đẩy mạnh phát triển KH&CN và ĐMST trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2021 - 2025” được Thành ủy Hà Nội ban hành ngày 17/03/2021, những mục tiêu quan trọng về đẩy mạnh phát triển khoa học công nghệ và ĐMST trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2021- 2025 được xác định đó là: (i) Năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) đóng góp trên 50% vào tăng trưởng GRDP; (ii) Tốc độ tăng năng suất lao động đạt từ 7,0 - 7,5%; (iii) Tỷ lệ sản phẩm nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trên tổng sản phẩm nông nghiệp trên 70%; (iv) Tỷ trọng kinh tế số chiếm khoảng 30% GRDP; (v) Doanh nghiệp có hoạt động ĐMST đạt trên 50%; (vi) Tối thiểu 40% sản phẩm gắn với Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (Chương trình OCOP) được hỗ trợ đăng ký bảo hộ, quản lý và phát triển tài sản trí tuệ, kiểm soát nguồn gốc và chất lượng sau khi được bảo hộ; (vii) Phấn đấu dẫn đầu cả nước về công bố quốc tế, tốc độ gia tăng đăng ký sáng chế thuộc nhóm dẫn đầu cả nước. Yêu cầu khi triển khai thực hiện Chương trình đó là “Trong triển khai Chương trình cần lấy doanh nghiệp làm trung tâm, trên cơ sở khai thác, sử dụng có hiệu quả mọi tiềm lực KH&CN trong và ngoài nước, dành nguồn lực và đầu tư thỏa đáng cho khoa học công nghệ và ĐMST; chú trọng các nguồn lực từ xã hội, nguồn lực từ doanh nghiệp cho ĐMST, chuyển giao, ứng dụng và phát triển công nghệ”.

Nhằm đạt được những mục tiêu về phát triển khoa học công nghệ và ĐMST trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, đặc biệt là thúc đẩy hoạt động ĐMST tại các doanh nghiệp thuộc nhiều lĩnh vực trên địa bàn thành phố Hà Nội, thành phố sẽ cần triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, đặc biệt là các giải pháp về cơ chế, chính sách quản lý đi kèm với những giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp. Đồng thời với đó là sự vào cuộc quyết liệt của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương. Xuất phát từ thực tiễn đó, đề tài “Giải pháp thúc đẩy ĐMST trong doanh nghiệp ở thành phố Hà Nội đến năm 2030” được thực hiện nhằm đánh giá thực trạng hoạt động ĐMST tại các doanh nghiệp thuộc cả ba lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện nay; trên cơ sở đó đề tài đề xuất các giải pháp để tháo gỡ những nút thắt đang tồn tại và các giải pháp khả thi nhằm thúc đẩy hoạt động ĐMST tại các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội tiếp tục tăng trưởng cả về số lượng và chất lượng trong thời gian tới.