Việc xuất hiện các tổ chức của NLĐ ngoài tổ chức Công đoàn Việt Nam hiện nay khi thực hiện cam kết các Hiệp định tự do thế hệ mới, đặc biệt là Hiệp định CPTPP, công ước về tự do hiệp hội là tất yếu, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế. Điều này mang lại cơ hội nhất định, song cũng đặt ra thách thức đối với doanh nghiệp khi có nhiều tổ chức đại diện NLĐ trong doanh nghiệp.

Bộ luật Lao động 2019 được Quốc hội Việt Nam phê chuẩn đã thể hiện một bước tiến mới trong công nhận quyền tự do lập hội của NLĐ tại doanh nghiệp, theo đó, NLĐ được trao thêm cơ hội lựa chọn: hoặc tham gia vào tổ chức công đoàn cơ sở hoặc tham gia vào tổ chức đại diện của NLĐ trong doanh nghiệp. Việc có nhiều hơn một tổ chức đại diện cho NLĐ trong doanh nghiệp sẽ giúp NLĐ có thêm cơ hội được đại diện, được bảo vệ ngày càng trọn vẹn hơn. Điều này đòi hỏi các tổ chức đại diện phải nâng cao năng lực để chứng minh vai trò đại diện bảo vệ của mình với đoàn viên và NLĐ.

Tại khoản 2 Điều 170 BLLĐ cho phép NLĐ trong doanh nghiệp có quyền thành lập, gia nhập và tham gia hoạt động của tổ chức của NLĐ tại doanh nghiệp. Đây là một tổ chức rất mới, độc lập với tổ chức công đoàn cơ sở. BLLĐ khẳng định cả công đoàn và các tổ chức của NLĐ khác tại doanh nghiệp đều bình đẳng về quyền và nghĩa vụ trong việc của bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của NLĐ trong quan hệ lao động. Tuy nhiên, tổ chức công đoàn cơ sở hiện có nhiều ưu thế hơn so với tổ chức đại diện NLĐ mới trong doanh nghiệp như: Là cấp cơ sở trực thuộc hệ thống Công đoàn Việt Nam (tổ chức chính trị - xã hội thuộc hệ thống chính trị Việt Nam, đã có gần 93 năm truyền thống hoạt động, có Điều lệ hoạt động khoá XII, có Luật Công đoàn 2012 điều chỉnh và vị trí, vai trò được ghi nhận trong Điều 10 của Hiến pháp 2013); cán bộ công đoàn có thể là chuyên trách (hưởng lương từ ngân sách công đoàn) và không chuyên trách (người sử dụng lao động), được luật xác định thời gian hoạt động công đoàn hưởng nguyên lương, được đảm bảo quyền lợi khi làm công tác công đoàn; được hỗ trợ, tư vấn, giúp đỡ bởi công đoàn cấp trên cơ sở (theo địa lý hành chính lãnh thổ hoặc theo ngành nghề)...

Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII chỉ rõ: “Định hướng, quản lý tốt sự ra đời, hoạt động của các tổ chức của công nhân tại doanh nghiệp ngoài tổ chức công đoàn hiện nay”. Nghị quyết 02-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới tổ chức và hoạt động của công đoàn Việt Nam trong tình hình mới, cho rằng: Việc cho phép thành lập tổ chức của NLĐ tại doanh nghiệp sẽ tác động sâu sắc đến việc làm, chất lượng nguồn nhân lực, việc thu hút, tập hợp NLĐ…; Các cấp uỷ, tổ chức đảng thường xuyên lãnh đạo, định hướng để tổ chức của NLĐ tại doanh nghiệp ra đời và hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, tuân thủ pháp luật; phòng ngừa, ngăn chặn việc lợi dụng tổ chức của NLĐ tại doanh nghiệp để xâm phạm quyền, lợi ích của NLĐ và doanh nghiệp, gây mất an ninh, trật tự; Đổi mới, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về lao động và tổ chức đại diện của NLĐ. Cơ quan quản lý nhà nước tích cực phối hợp với công đoàn tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về lao động, công đoàn; Quản lý tốt sự ra đời, bảo đảm hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích của các tổ chức của NLĐ tại doanh nghiệp; có các biện pháp phù hợp, hiệu quả để thu hút, vận động, định hướng tổ chức này gia nhập Công đoàn Việt Nam.

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ XVII (nhiệm kỳ 2020-2025) Đảng bộ thành phố Hà Nội. Một trong những nhiệm vụ giải pháp chủ yếu là: Đổi mới nội dung, phương thức và nâng cao hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và tổ chức chính trị - xã hội các cấp, hoạt động của các hội quần chúng thành phố, phát huy quyền làm chủ của nhân dân Thủ đô.

Việt Nam có lộ trình xem xét phê chuẩn Công ước quốc tế số 87 về Tự do liên kết và Bảo vệ Quyền Tổ chức trong những năm tới, vì vậy, cần thiết phải chủ động triển khai các giải pháp tăng cường quản lý nhà nước có hiệu quả, nhằm vừa đảm bảo tôn trọng cam kết quốc tế, vừa đảm bảo giữ vững an ninh, chính trị của nhà nước nói chung và của Thủ đô nói riêng. Khi Việt Nam thực hiện cam kết quốc tế về tự do thành lập tổ chức của NLĐ, sẽ có các tổ chức của NLĐ ngoài hệ thống Công đoàn Việt Nam ra đời và hoạt động. Sự kiện này cũng có thể tạo cơ hội cho NLĐ được lựa chọn người của cho mình và bản thân Công đoàn Việt Nam cũng có sự cạnh tranh để hoàn thiện và đổi mới. Tuy nhiên, khi các tổ chức của NLĐ xuất hiện và hoạt động cũng đặt ra nhiều khó khăn, thách thức đối với hoạt động của công đoàn và cả hệ thống chính trị Việt Nam những năm trước mắt và lâu dài. Nếu không được điều chỉnh kịp thời bởi pháp luật và không được quản lý kịp thời bởi nhà nước về tổ chức và hoạt động, NLĐ có thể sẽ bị lừa dối, bị lôi kéo và dụ dỗ tham gia vào một tổ chức không mang đúng bản chất tổ chức đại diện bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho mình. Đồng thời, các tổ chức bất hợp pháp này sẽ tranh thủ để thao túng, ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội của thủ đô, từ đó gây ra những hệ luỵ khôn lường đến an ninh của đất nước.

Nhằm thực hiện và triển khai Đề án, việc nghiên cứu giải pháp quản lý nhà nước về tổ chức và hoạt động của tổ chức của NLĐ trong doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội sẽ góp phần quan trọng trong việc mang lại hiệu quả và khả thi cho Đề án. Giai đoạn 2021-2025, thành phố Hà Nội tập trung triển khai đồng bộ 6 nhóm nhiệm vụ, giải pháp để thực hiện đề án “Phát triển quan hệ lao động thành phố Hà Nội, giai đoạn 2021 – 2025”. Nội dung Quyết định 3374 cũng nêu rõ việc bảo đảm 100% cán bộ quản lý nhà nước về quan hệ lao động được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng quản lý, hỗ trợ quan hệ lao động và 100% tổ chức của NLĐ tại doanh nghiệp khi có yêu cầu được hướng dẫn đăng ký thành lập, được hỗ trợ đối thoại, thương lượng, ký kết thỏa ước lao động tập thể.

Nhiều mục tiêu được đặt ra như: Hoàn thành việc kiện toàn, nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng Trọng tài lao động thành phố; bảo đảm 100% trọng tài viên lao động được tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng, nghiệp vụ về quan hệ lao động, giải quyết tranh chấp lao động. Củng cố, kiện toàn đội ngũ hòa giải viên lao động của 30/30 quận, huyện, thị xã; 100% hòa giải viên lao động được đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ hỗ trợ quan hệ lao động và hòa giải tranh chấp lao động, đình công.

UBND thành phố đặt mục tiêu 5 năm tới có ít nhất 80% doanh nghiệp có tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở tiến hành thương lượng, ký kết thỏa ước tập thể và gửi đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền; 100% các bản thỏa ước lao động tập thể có điều khoản có lợi hơn cho NLĐ. Trung bình mỗi năm, thành phố Hà Nội sẽ thành lập mới ít nhất 400 công đoàn cơ sở, phát triển mới ít nhất 37.000 đoàn viên công đoàn. Việc triển khai đề tài sẽ góp phần bổ sung nguồn lực mang lại hiệu quả cho các nhiệm vụ, giải pháp của đề án tại Hà Nội.

Như vậy, để đảm bảo quyền lợi của NLĐ khi có nhu cầu gia nhập tổ chức khác với công đoàn cơ sở, cũng như đảm bảo quyền lợi của doanh nghiệp trong việc thực hiện các nhiệm vụ tôn trọng và hợp tác trong quan hệ lao động, cần thiết phải có sự quản lý của nhà nước trong vấn đề tổ chức và hoạt động của NLĐ mới này. Việc ra đời thêm một tổ chức đại diện đã làm mất đi tính độc tôn trong vị thế đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng cho NLĐ trong doanh nghiệp. Việc này không chỉ tạo ra sự cạnh tranh đối với tổ chức truyền thống, nhưng đây là động lực để các công đoàn cơ sở trong doanh nghiệp phải tự đổi mới nội dung, phương thức hoạt động để thực sự làm tròn vai đại diện. Tuy nhiên vấn đề này cũng đồng thời tạo ra một số vướng mắc cho bản thân NLĐ và người sử dụng lao động. Phía NLĐ ở một số doanh nghiệp đã có những băn khoăn về việc tham gia tổ chức mới như: quyền lợi sẽ như thế nào? nếu không được tổ chức mới đại diện bảo vệ tốt thì có được công đoàn cơ sở bảo vệ không? đoàn phí đóng ra sao? nhiệm kỳ của tổ chức thế nào? NLĐ được quyền gì đối với tổ chức này?... Phía người sử dụng lao động cũng đặt ra không ít câu hỏi như: có thể có bao nhiêu tổ chức đại diện trong một doanh nghiệp? Việc áp dụng quy định của pháp luật về bố trí điều kiện về thời gian, cơ sở vật chất để hoạt động thế nào? Vấn đề kinh phí công đoàn trước đây và bây giờ có khác không? Những hoạt động như đối thoại, thương lượng tập thể, hội nghị NLĐ, thông qua các văn bản trong nội bộ doanh nghiệp có liên quan đến đoàn viên mỗi tổ chức sẽ như thế nào? Trách nhiệm của tổ chức đại diện mới trong tham gia xây dựng và phát triển doanh nghiệp ra sao?...

Tất cả các lý do trên cho thấy sự cần thiết và cấp bách phải triển khai các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước về tổ chức và hoạt động của tổ chức của NLĐ trong doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội.